Maxaa Dawlad Goboleedka Jubba Muranka Geliyay

Maxaa Dawlad Goboleedka Jubba Muranka Geliyay?

Marka hore waxaan aad u necbahay ka-faalloodka hab-qoleedka Soomaaliyeed iyo xurgufyada ka dhaxeeya, sababtuna waa anoo ka cabsanahaya inaan ku dhex libdho ama ku dhex habaabo hinaasaha iyo is-xagxagashada joogtada ah ee qolooyinka ee maanyaridu ka adeegto. Markase la tixraaco  maahmaahdii aheyd: “Haddaan xaajo sidii daba riyaad loo feydin ma fayoobaato” waxaa qasab noqonaysa si daw loo helo in runta la bidhaamiyo ama la bikaaciyo.

Waxaa inta badan laga dhigaa in dawladdii S/liyeed ee la burburiyay 1991dii loo aaneeyo jabhado ama ururro mucaarid ahaa oo hab qoleed ku dhisnaa. Iyadoo aan taas aalaa la isku diiddanayn ayaa waxaa inta badan la daboolaa ama la marin habaabiyaa ujeeddooyinkii xoogaggii burburinta. Waxay yiraahdaan kuwa u qiil samaynayaa; waxay rabeen inay dawladdii xumayd ku beddelaan dawlad fiican.  Marka sidaas la leeyahay, waxaa laga leexanayaa in jabhadihii burburintu fikirkoodu ku dhisnaa qolo-nacayb dhab ah, iyagoo u aaneynaayay tolkii madaxweynihii dalka ee waagaas mid dalka maamulkiisa ku adeegta, jawrfal oo dhanna ku sameeya. Sidaas darteed, waxay jabhadahaasi sameeyeen weerarro ka-dhan ahaa kaabayaashii dawladnimo ee dalka iyo tolweynihii madaxweynaha. Balse waxaa la oran karaa colaaddoodu waxay inta badan ku aaddanayd tolkii madaxweynuhu ka dhashay, iyadoo xitaa aan laga reebin jifooyinkii isla tolkaas oo xubno ka tirsanaa caan ku ahaayeen mucaaradnimada xukuumadday la diriraayeen.  Tusaale ahaan, Jabhaddii Burburinta ee USC waxay xaruntii dalka ee Muqdisho ka samaysay xasuuqii ugu weynaa taariikhda Soomaaliya, waxayna la beegsatay xubin kasta oo ku abtirsatay Tolweynaha Daarood. Abaabulladii xoogga badnaa ee qolooyinkii ku midoobay magaca USC uma aabba yeelin gawracii badnaa ee waxay simeen dhallaankii, haweenkii, dadkii gaboobay, aqoonyahankii iyo qof kasta oo magacaas ku summadnaa. USC waxay ku midaysay taageerayaasheedii dabargoynta cadawgoodii soo-jireenka ahaa waa Daaroode. Sidaas darteed, waxay si baaxad leh cagta u mariyeen dad iyo hantiba wixii magacaas loo aaneeyay. Waxay ku dareen hantidii iyo astaamihii qaranka oo uu uga uraayay magacaas la necbaystay. Markii ay ka bogteen Muqdishow oo inta badan dad iyo duunyaba lagu aruursanaa waxay weerarro xooggan ku kala bixiyeen gobolladii iyo degmooyinkii cadawgoodu ku badnaa. Waxaa la wada og yahay gulufyadii afar geesoodka ahaa ee kala qaaday waddooyinka loo maro Kismaayo, Gedo, Galgaduud iyo Mudug.

Gedo oo ahaa gobolkii labaad xagga baaxadda 18kii gobol wuxuu ahaa kan ugu horumarin yaraa. Iyadoo sidaas ah buu Cumar Carte Qaalib oo markaas ahaa Wasiirkii 1aad ee xukuumaddii lagu soo malookeeyay Jibuuti 1991dii ka jeediyay Safaaraddii S/liyeed ee Sacuudiga khudbad uu ku yiri: Gedo ma maqasheen? Hantidiinnii baa si xaqdarro ah loogu dhisay oo maanta qofka jooga Gedo wixii uu rabo badhan buu taabtaa markaasaa caano, cabbitaan kale iyo cunnaba si talantaalli ah ugu yimaadaan. Cumar runta wuu ogaa wuxuuse kicinaayay dadweynihii jalbeebintiisa beenta ah dhegaysanaayay. Markaas kahor wuxuu isaga iyo kooxo la jaal ahaa nagu soo mareen magaalada Dubay waxayna si xoog iyo qaabdarro leh kula wareegeen markabkii casriga ahaa ee weynaa M/V Puntland II (wuxuu ku baxay gacanta kuwii la wareegay). Markaas kadibna waxay kala miireen shaqaalihii markabka oo isku-dhaf ahaa. Waxaa xabsiga la dhigay dhammaan intii ku abtirsatay magaca Daarood oo uu ku jiray naakhuudihii Capt. Dhegocadde  waxaana loo diyaariyay in Muqdishow loo diro halkaas oo markaas masiirkoodu inta badan noqon lahaa gawrac la hubo. Anigaan qoraya erayadaan oo markaas markabkaas ka ahaa korjoogo (supervisor) iyo xubno ka tirsanaa bulshada waxgaradka baa ka badbaadiyay shaqaalihii dhibaatadii loo qorsheeyay, waxaanna ku dadaalnay in loo diro meelo aan lagu jarayn.  

In ka badan labaatan sano baa colaado iyo qalalaaso ka hari la’ yihii dalkii gaar ahaan qeybta koonfureed ee dalka. Marka laga run sheegana waxaa aasaas u ah nacaybkii aan kor ku soo sheegnay. Waxay nasiib u yeesheen xoogaggii ku midaysnaa magaca USC iyo jaallayaashood inay hantiyaan xaruntii dalka, yeesheenna wixii hantiya oo yiillay mid gaara iyo mid guudba. Waxay kaloo nasiib u yeesheen in mar walba lagu maslaxo madaxweynnimada dalka ee qalalabta badan. Sidaas oo ay tahay waxaa wali aad u nool oo hadba magac iyo midab cusub wata nacaybkii dalkoo dhan lagu burburiyay ee ka-dhanka ahaa qolada Daarood. Si kasta oo loo afgobaadsado ama loo maldaho, arrinkaasi meesha kama bixin. Laguma eedayn karo hammigaas necbaanta ku dhisan xubin kasta oo ka mid ah qolooyinka aan ka hadlaynno laakiin waxaa hubaal ah inay jirto awood mar walba u faltamaysa kahortagga qoladii la necbaaday.

Iyadoo distoorkii iyo hannaankii xukuumaddii madaxdeeda dhawaan la magacaabay lugu dhisay habka Fedaraalka ah ayaa waxaan waayahaan aragnaa codad dhawaaq dheer leh oo kadhan ah maaminta Dawlad Goboleedka Jubba (DGJ). Hadba goldaloolo ha loo yeelo ama si ha loo duree, waxaa dhab ah in xoogagga diiddan, yihiin isla kuwii nacaybka dalka ku burburiyay waxay diiddan yihiinna tahay qoloda Daarood oo loo filaayo inay ismaamulkaas awood ku yeelan doonto.

Maxaa Habboon?

Kahor  wax kastoo dhan waa in quluubta la sifeeyo oo naceybka iyo quuriwaaga laga xoroobo, barnaamijyadii wada dhalanteedka ahaa oo madaxa looga shubay bulshada S/liyeedna loo hawlgalaa sidii looga dhaqi lahaa.

2.  Mar haddii laga maarmi waayay habka feedaraalka oo la leeyahay ismaamullo goboleedyo baa dalku ahaanaaya waa in intii isku maamul noqonaysaba aan lagu nicin ama goldoloolo loo samayne loo riyaaqo laguna caawiyaa sida ay danta moodaan.

3.  Waa in la joojiyaa carrabka dalabta leh iyo dicaayadaha lagu dhantaalaayo midnimadii wax-ku-oolka ahayd, waana in la ogaadaa hadallada xanafta leh ee aan laga taxaddarin in ay wax badan bi’in karaan.

4.  Waa in laga koraa u-fiirsiga qolooyinka iyo hawlahooda loona arko qolo kasta S/liyeed sokeeye soodhawayn mudan, dalkana laga difaacaa xudduudaha intii reeraha S/liyeed weerar iyo weerarcelin lagu mashquulin lahaa, laguna tusaale qaataa colaadihii maangaabyadu hoggaansheen ee qaranka S/liyeed silica iyo saxariirta baday.
5.  Waa in la ogaadaa in jiritaanka iyo xoojinta qaranku u baahan yihiin midnimada qeybaha S/liyeed oo dhan hurddanka iyo is-jiidjiidkana lagu waayi karo magaca oo dhan. Haddaan la isu samrin oo la isu caqlicelinna aan la gaari karin yoolka midnimo ee loo baahan yahay in la higsado.

6. Magaalada Muqdishow oo haatan ah xaruntii dalka waa inay ka xorowdaa sheegashada iyo isasiinta qoloda, hantida dadweynaha ee xoogga lagu haystana dadkii lahaa loo ceshaa, lana ogaadaa inuusan qof hantidiisii gaarka uu u lahaa oo booli loo haysto, hortiisana lagu intifaacsanayaa noqon karin muwaaddin fayow oo midnimada daryeela, inta taasi jirtana ay aasan tahay miino qarxi karta goor kasta.

7.  Waa in laga kobcaa ku-foodinta danta qaranka ee guud tan qoloda ee gaarka ah. Haddaan hanka qofka S/liyeed kor uga kicin halka uu maanta yaal ee ku qotonta anaaniyad qofeed iyo qoleed, sow munaafaqad maaha dalnimada iyo qarannimada la yaahinayaa?
8- Sow run maaha maahmaahdii "Duddumo inaad dugsato iyo inaad dareensato iskuma heshide mid u daa"?

Niman yohow muhlikaa dhacdoo, maray raggeenniiye
Malkadaan istaagaba nin baa, meyd ah oo gegane
Madaxdii la laa iyo intii, magaca dheerayde

Malyan baa ku lumay weeradii, laysu maamulaye
Allaylehe macaash lagama helin, amase maamuuse
Mashaqada dhexdeenna ah nin deyay, muusannow dhimaye

                         Cabdi-Galayax Max'd Aw-Magan