Hay Gabine Hay Goyne (hees)

Hurdo kaa ma lado oo

Jaceyl iga ma guuroo

Galiilyada jirkaygana

Qaban waayay gogoshee

Geyigeenna oo weyn

Geyaankeenna oo badan

Nin dartaa u gees maray

Go'e la ma colaadshee

Hay gabine, hay goyne

Anba ku ma guhaadsheene

Inta bahal gurguurtiyo

Guudlow libaaxiyo

Good iyo abeesada

Ninka gogol la seexdee

Nin dartaa u golongolay

Oo uu gubay jaceyl

Gantaal uu ka taagay

Go'e la ma colaadshee

Hay gabine hay goyne

Anba ku ma guhaadshaane

Had Maan Dadab galeynnaa? (hees)

Sidii webi durdurayoo
Labadiisa daamood
Dooggii ka soo baxay
Dacallada is dhaafsheen
Laamaha dushiisana
Shinburuhu ku doodaan
Ama dayr samaadkoo
Dadku nabad u wada yaal
Duunyaduna fooftoo
U dareertoo hawdkii

Waan ku doonayayoo
Aniguna daraaddaa
Indhihii i daalee
Naftaa kuu diyaaree
Dadka kaan ka doortoow
Had maan dadab galeynnaa?

Sidii ramad dayr-dhalahoo
Doox rays le joogtoo
Duhurkii markay tahay
Mayaygii ku da'ayoo
Meel didiba maraysoo
Durdurada dhasheedii
Hadba dacal ka dhaafaan
Naxariista daymadaan
Nafta kugu daweeyaa

Waan ku doonayayoo
Aniguna daraaddaa
Indhihii i daalee
Naftaa kuu diyaaree
Dadka kaan ka doortoow
Had maan dadab galeynnaa?

Aduun baa Gabar Yahay (hees)

Aduun baa gabar yahay
Gedafeeyay timahoo
Gega lagu caweeyiyo
Guur u feeranaayee
Miyuu wiil geyaanihi
Go'dooy maanta joogaa
Geeri weeye caydhuye
Sow tan laysay gaajadu
Nimaad garabka saartiyo
Miyuu geesi nool yahay?

Adigaaba geenyoy
Guluf iyo colaad iyo
Weerar geli karaayoo
Itaalkaagu gaaree
Geestayda miyuu faras
Gaashaanqaada joogaa
Sow kan caato gaabshee
Higsanaaya geeddiga
Haddii guuyo lala tago
Miyaa loo gurmanayaa?

Aduun baa Gargooryow
Webigii Ganaaniyo
Gal durdura ku yaalloon
Abaaruhu ku gaarine
Gabboodkii dhulkaygaba
Miyaad geed ku aragtaa
Gurmogo'ankii mooyee
Aaway laga-ma-guurihii
Galoolkiyo Maraagii 
Sow kan gooyay jiilaal?

Erayada:
1- Gedafeeyay: wareejiyay timaha ama qurxiyay.
2- Gega: goob; meel; iwm.
3- Geyaan: la guursan karo; leh tayo lagu guursan karo.
4- Caydh; Cayr: aan xoolo haysan; sabool. 
5- Geenyo: fardaha kooda dheddig.
6- Guluf: col kooban oo aalaa farasleya.
7- Guuyo: xoolo; maal.
8- Gaashaanqaad: gaaray markuu gaashaanka inta qaado, dagaallada geli lahaa. 
9- Gargoor, Galool, Maraa: geedo magacyadood.
10- Gabbood; Gabbaad: meel lagu gabbado oo dhaxanta, dabaylaha iwm celisa.
11- Gurmogo'an: dhir laamihii laga jaray.

Guur Aan Ka La'aado (Gabay: Xaawo Bulxan Cali)

Indhoweyd murtidii geyfanayd, waa anigaan geline

Waatii aan gees maray naxwihii, Guulle ii qoraye

Maantana wax baa igu gujeeyee, ma aanan goobeene

Ruuxna gaar u may lahayn murtidu, waa qofkii garane

Gabdhihii la caayee xumaha, gurada loo saaray

Haddii aan gar eexaad la naqin, waa gef hadalkaase

Idinkuba wax baad geleleftaan, ka la guraysaane

Maxaa libin ku-geeraarka iyo, guusha idin siiyay?

Guyaal iyo guyaal badan haddii, nala ku soo guuray

Goor iyo ayaanba haddaan, ciil la galawlaynnay

Caro gaamurtaan wada qabnaa, gebi ahaanteene

Gacan bidix ayaad nagu waddeen, tan iyo goortaase

Haddii ay gadoodaan habluhu, la ma guhaadsheene

Gabyayaal inay noo kaceen, geliya laabtiinna

Aqoonyahanno gaamuray oo murtida, wada gorfaynaaya

Inay maanta wada geyfan yiin, geliya laabtiina

Markiise aan garaadsaday iyo haddooy, garashaday buuxdo

Raggu waxay abid guranayeen, godob xumaanteene

Garaadli’i ma haysee gabdhaha, jaaniskaa gabaye

Guriga iyo intaan ubadka iyo, fool la gubanaynnay

Nagu gaadde gabayada xunoo, gubaya jiirkeenna

 Gefkaad naga gasheen inuu ciqaab, idin geyaysiiyo

Rabbina idin gargaarin oo nabsigu, idin ku soo guuro

Guyaal baan sugaynnoo waqtigii, waa la soo galaye

Guryihiyo haddaad naga jafteen, ubad gardaadsiinta

Aan googaalaysannee ina ragow, goobta noo fidiya

Guushuna kuway raacdo aan, wada guddoonsiinno

Afartaa gorfeeyaye mid kale, aan giraangiriyo

Geyriyo ufada soo dhacdiyo, yaare aan geliyo

Gucummaale aar iyo sidii, goosha aan reemo

Aan guul-guulo afarreey-guntaha, guushu waa aniye

Gosha aan la baxo kaan naxwaha, garan ujeedkeede

Xaajadana aan soo gambiyo, way gun weyn tahaye

Aw-yuusuf gabayguu tirshiyo, gedihi uu sheegay

Yamyam wuxuu ka gaaftee u yiri, guur aan ka la’aado

Aniguba gaddaas oo kalaan, qayb ka gaabsadaye

Na ma wada geyaan nimanku oo, qaar ayaa gurane

Kuwa gogosha aan loo dhigayn goyn, aan ka higaadsho

Dabaguraha gooraha xun jecel, gabar ardaa jiifta

Gaatamaha tuugada u guda, goor dhexiyo leylka

Gaajoonahaas aan dhergeyn, guur aan ka la’aado

Midka giniga haystee ku xira, jeebka gudihiisa

Een garanin reerkaaga geli, Guulle wuxuu keenay

Intii aan galluubnaan lahaa rafaad, guur aan ka la’aado

Marti geyre dhaxanliyo ku timid, guure iyo dheelmad

Gogolkaan u soo qaadinoon, sooryo gelinaynnin
Intii gacalki uu hiifi laa, guur aan ka la’aado

Midkaan geedka laga naadin oo, goobta laga sheegin

Oon tirada soo gelin kolleey, saami wuu gabaye

Intuu aniga ii guuxi laa, guur aan ka la’aado

Midkaan ehelka garan oon wanaag, gacan uqaadaynnin

Ilmadowda gaajoon midkaan, gelin qadaa siinnin

 Intay guriga ii ooyi layd, guur aan ka la’aado

Midka gada dharkiisoo rahmada, waa gu’ baaqsadaye

Intuu qaad ku soo gadan laa, go’a sariirtayda

 I ma geyo nin qaawane midkaa, guur aan ka la’aado

Kaan garan salaaddiyo waqtiga, Guulle faral yeelay

Googoyska cibaadada gefee, geesta uga leexday

Oon masaajid soo gelin waqiis, guur aan ka la’aado

Midka guurka diidoo macsida, abidki goobaaya

Een garan samaantee xumaha, daba guclaynaaya

Saanigaa Ilaahay ka go’ay, guur aan ka la’aado

Midka diinta garanaaya ee, gooyay dhaqankeeda

Shareecada midkaa garab maree, gaalo dabaraacay

Garaad-xumaa u geysee dulliga, guur aan ka la’aado

Caasi ganaya hooyadi intuu, gumuc u soo qaato

Ama cay ku gaacinahayoo, nabar ku guulaaya

Gayaan ku ma habboonee midkaa, guur aan ka la’aado

Garruun xaasidnimo loo tabcoon, garasho hoos oollin

Gafuur-jabin midkaa i la rabeen, gacalo ii haynnin

Intuu ii la gaatami laa ul weyn, guur aan ka la’aado

Xilagube gasiin iyo aan bixin, maro is gaarsiisan

Guudkana islaam uga egoo, gogosha ii jiifa

Intii goor xun aan ooyi laa, guur aan ka la’aado

Guullihii abuurtiyo midkaa, nabiga cayda ku la geyfan

Gabood-falaha diintii gudbaye, dhaar aan ka la goynnin

Gaalkaas Ilaahay ka go’ay, guur aan ka la’aado

Gaarida wanaagga le midkaan, garan abaalkeeda

Gafuur-buure aan ruuxna garan, wuxuu gollaynaayo

Gujeeyaha gunuusee guryama, guur aan ka la’aado

Kaan jikada galayn oo ilmaha, gelinna haynaynnin

Oo aan garawshiyo lahayn, saacidee gabadha

gacan kaan siinayn bugtada, guur aan ka la’aado

Waalidkay midkaan gobonnimiyo, sharaf ka goobaynnin

Guuleed walaalkay ninkaan, gaar u magacaabin

 Ee xididka gooyee aan rabin, guur aan ka la’aado

Gabagabo dagaal iyo markii cadaw la guulaayo

Gantaalaha markii lays ku riday ee, geesi diriraayay

Giiryaalaha gadaashayda maray, guur aan ka la’aado

Midka Gaawadii oo dhashay iyo, Goodir dabajooga

Galaxeeda caanaha midkaan, goommanaha siinnin

Bakhayl gurigi loo ma soo hoydee, guur aan ka la’aado

Mooryaanka gaajoon ee waddada, tuugadaw gelaya

Googaradda dumarkiyo midkaan, garanna dhaafeynnin

Jidgooyaha islaamkii gambiyay, guur aan ka la’aado

Qabqablaha gumaadee shacbiga, dhiiggi gadanaaya

Dawlad gaamurtiyo kaan jeclayn, calan shan-geesoodka

Ee gaar kaligi nolol u raba, guur aan ka la’aado

Balwad kay gagabisee fadhiya, cooshka laga guuray

Qaadka iyo garaabada midkaa, guranayee jiifa

Ee qiimihii nolosha gabay, guur aan ka la’aado

Hinaasaha guryama ee shakigu, gebigi buux dhaafshay

Gurigayga kii soo agmara, guullan ka-horgeyska

Guufanayska waardiyaha gala, guur aan ka la’aado

Guurbadane gabadhuu arkaba, meher la gaadaaya

Xannaanada gurboodkana dayaca, gurina aan joogin

Gododlaha cidlada iiga guday, guur aan ka la’aado

Midka deriska guul-guula oo, gawnaxyada buura

Intuu gaarka joogana Cambaro, gaabsatee cararto

Xaawaleyda kaa gabawarana, guur aan ka la’aado

Allow deeqsi geesiya halyey, diinta garanaaya

Garaad badane gobannimiyo sharaf, looga gogol yeelay

Adaan gacanta kuu hoorsadee, calafku ii geeyo

Gabay ku ma idlayn karo raggaan, gacalo loo hayne

Damiirkiisa-gade baa jiriyo, ceebta gurigeede

Dumaroow garwaaqsada raggii, laga gol roonaaye

QARANKA SOOMAALIYEED IYO DASTUURKA CUSUB

Dal kasta wuxuu u baahan yahay sharci lagu agaasimo arrimihiisa, mana dhici karto in dal yeesho habab siyaasadeed oo aan loo dejin xeerar wax lagu sooro.

Dalalka qaatay habka loo yaqaan fedaaralka ee maantana Soomaaliya loo miihaalayo, waxaa mid walba loo jaangooyay xeerar si gaara loogu tixgeliyay abuurta dhulkeeda iyo dadkeeda. Xeerarka la rabo in Soomaali lagu maamulana waa inay ku qotomaan ka-baaraanddeg xeel dheer oo aad loogu fiirsaday siyaalaha iyo meelaha Soomaaliyeed. 

ka dib markaan dulmaray qeybo ka mid ah dastuurka cusub, gaar ahaan meelo aan is leeyahay waa ubucda ama unugga arrimaha Soomaaliyeed ayaan mooday dan wax-ka-dhahooda;

Cutubka 1aad

Q.5aad-Afka Rasmiga ah

(1) Afka rasmiga ah ee Jamhuuriyadda Soomaaliya waa Af-Soomaaliga oo ka kooban; Maxaa tiri, Maay-arti iyo Carabi sida ku cad jadwalka.

Sida culummada afafku ku qeexeen Af Soomaaligu waa af madaxbannaan oo ka tirsan afafka Reer Xaam kana sii ah kuwa Kuushta Bari, wuxuuna ka mid yahay afafka ugu da' weyn dunida. Waxaa la qoray sannadkii 1972dii, wuxuuna noqday afkii rasmiga ahaa ee Dawladdii JDS. Waxaa kamid ah lahjadihiisa; Maay, Banaadiri, Gobollada Dhexe, Waqooyi, Galbeed, Reer Bari iyo qaar kale.

Afka Carabigu wuxuu ka mid yahay afafka Reer Saam, waxaana ku hadla dad ka badan 300 oo malyan. Afkaasi wuxuu ka ahaa dhaqankii JDS afka labaad ee dalka. Waxaa maanta ku hadla Afka Carabiga dalal badan oo kala leh lahjado, haddana dal walba afkiisa rasmiga ah waa Af Carabiga qoran oo aan wada naqaan. Marna la is ku ma qaldin afka rasmiga ah iyo lahjadihiisa. 

Haddaba, sidee Carabigu u noqon karaa qeyb ka mid ah Af-Soomaaliga? Sideese la isugu maldihii karaa sidii iyagoo is leh?.

Maxaa keenay in lahjadaha Af Soomaaliga la yiraahdo waa qeybo afka kamid ah, miyeysan aheyn is la afkii?

Waxay u eg tahay in afkii waligii ahaa astaanta midnimada Soomaaliyeed, kali ahaantiisa su'aal la geliyay oo sidii wax kastoo kalaba la isugu qabsaday loo muujiyey mid la isku haysto. Haddii sida qumman wax loo wado waa in la yiraahdaa: " Afka rasmiga ah ee Jamhuuriyadda Soomaaliya waa Af-Soomaaliga, qoraal ahaanna waa kii la dhaqan geliyay 1972dii", dastuurkana laga daayo mugdiga.

Q. 8aad

Muqdisho oo loo yaqaan Xamar waa magaalo madaxda Jamhuuriyadda Soomaaliya. Maqaamka Magaalo-madaxdu ay ku leedahay qaab-dhismeedka federaalka ee jamhuuriyadda wuxuu ku xusan yahay Cutubka 7-aad ee Dastuurka.

Marka dhinacyo badan laga eego Muqdishow ma noqon karto magaalo-madax. Waxaa habboon in qodobkaan la beddelo oo laga dhigo: " Waxaa xaruntii Dawladda Fedaraalka ee Jamhuuriyadda Soomaaliya loo gartay si ku-meel-gaar ah _____. Markii la dhiso Dawladaha Fedaraalka ayaa waxaa la abuuri doonaa guddi ka kooban dawladihii la dhisay, waxayna soo magacaabi doonaan Xarunta Jamhuuriyadda Fedaraalka Soomaaliya, waxaana ansixin doona Golaha Barlamaanka ee Dawladaha Fedaraalka". Marka la tixgelinaayo danaha Soomaaliyeed guud ahaan waa in Xaruntu noqoto magaalo ka madaxbannaan dawladaha fedaraalka ah, balse ay noqoto mid leh maamul gaar u ah.

Cutubka 2aad Jinsiyadda

Q. 10-aad

(1) Jinsiyadda Soomaaliyeed waxaa lagu heli karaa dhalasho ama Soomaaliyeyn

Q. 12-aad

(3) Qofka shan sano oo taxane ah, si sharci ah Soomaaliya u degganaa, buuxiyeyna shuruudaha sharciga jinsiyadda, xaq ayuu leeyahay inuu dalbado Soomaaliyeyn.

Waxaa habboon ama tahayba in Q.10-aad sidaan loo qoro: " waxaa jinsiyadda Soomaaliyeed lagu heli karaa dhalasho, waxaana Soomaali ah qof kasta oo ku dhashay Jamhuuriyadda Fedaraalka ee Soomaaliya, qof kastoo ku dhashay qeybihii Soomaaliyeed ee ay tilmaamaysay Xiddigtii Qaranka Soomaaliyeed iyo qof kastoo ku abtirsida qolooyinka Soomaaliyeed ee dega dagallada Soomaalida meeluu yahayba.

Waxaa kaloo habboon in meesha laga saaro Q.12-aad. Xilligaan ma qummana in lagu daro dastuurka qodob ka hadlaya Soomaaliyeyn, waayo maanta la ma joogo heer aan hanannay dalkeennii iyo arrimihiisii, waxaana qodobkaani horseedi karaa cillado aan la maareyn karin. Waxaa Soomaaliyeynta laga hadli karaa mararka dambe ee dastuurka dib loo eegayo. Waxaa la oggolaaan karaa kaliya degganaansho iyo wakaalasho is la socota, iyadoo qofka shisheeyaha ah la siinayo sharci degitaan hadduu yeesho qof u dhashay dalka oo xilkas ah oo wakiisha una qoolnaan doona xaaladaha la-dajiyaha.

Marka la qeexayo u-dhalashada Dalka Soomaaliya waa in la raacaa habkii soo-jireenka ahaa ee uu dadka Soomaaliyeed isku aqoonsan jiray; wuxuu qofku Soomaali yahay, hadduu yahay ina hebel, hebel, hebel oo reer hebel ah. Waa inaan lagu khaldamin siyaalaha ummadaha kale isku aqoonsadaan. Tusaale ahaan, nin ku dhashay Caabudwaaq, hadduu tago Gedo oo isa sheego, waxaan muran laheyn inuu si toosa uga mid noqonaayo degaankaas. Sidoo kale, nin ku dhashay Wardheer wuxuu xujo la'aan degayaa ama ka talin karaa Puntland. Waxaa tusaale kale ah nin ku dhashay Qallaafe oo qolodiisu deggan tahay Hiiraan si toos ah buu u noqonayaa Reer Hiiraan markuu doono. Nin aabbihi iyo asaguba ku dhasheen Saylac baa madax ka noqon kara Jabuuti. Eegey, u dhalashada dalku ku ma xirnaan meel ee waxay ku xirnaatay abtirsiinyo. Baxaaliga hab-bulsheed ee sooyaalkaa iyo qoondaynta Eebbaa sidaas ahe, miyaa la is qasbayaa?

Dadweynaha Soomaaliyeed wuxuu u qeybsamaa qolooyin, waxaana dhammaanti isku xira seddex xarig:

1- Xigaal: xariggaani waa kan abtirsiinyaha dhanka aabbaha, waana xarig dheer.

2- Xasabo: xariggaani waa kan abtirsiinyaha dhanka hooyada, waana xarig dheer.

3- Xidid: xariggaani waa kan guurka, waana xarig xoojiya is-haysashada Bulshada Soomaaliyeed aadna u bila wada noolaanteeda.

Waxaa dadka Soomaaliyeed leeyahay dhaqan isu guurguura oo hadba meeshii nolol ka jirto ayuu isugu tagaa, mana lahaan jirin seerayaal kale qoqoba. Kala-oodkii uu ku sameeyay gumaystahana waxaa loo qaatay xeyndaabyo beena ama dhalanteed ah. Xayndaabyadaas baana saldhig u ah dhibabka tirada badan ee maanta haysta ummadda.

Sidaas darteed, Dadka Soomaaliyeed maahan dad kala noolaan kara ama kala maarma. Seeriyaasha lagu qasbayna ma noqon, mana noqon doonaan kuwo hirgala. Haddii Gidaarkii Baarliin kala hayn waayay Dadkii Jarmalka, waa in la ogaadaa inaan lagu kala qoqobi karin Soomaali diillimo shisheeye xarriiqay. Haddaba si arrinta Soomaaliyeed u cagodhigato waa in dhabta hoos loo eegaa.

CAABUDWAAQ IYO JIDADKA SOO GALA

CAABUDWAAQ IYO JIDADKA SOO GALA

Dagaanka

Degmada C/waaq ee maanta xarunta u ah degallada ku meersan waxaa magaalo ahaan la unkay 1959kii. Waxay ahaan jrtay ceel-biyood ilaa muddo aan la aqoon, lagana yaabee in ciiddeeda dhismayaal hore ku duugan yihiin, waayo magaallada Dhabbad ee agteeda ahba waxaa lagu arkay dhismayaal aasan oo waayo hore ah. Waxay qarka u saaran tahay seeraha Kiilka Shanaad ee Itoobiya ee Soomaalidu degto. In kastoo ay tahay magaalo-xoolaad, haddana waxay tahay goob ay soo galaan dhabbayaal badan. Waxaa soo gala dhabbayaasha ka kala yimaada Gobollada Waqooyi ee Barbara dekadda u tahay, Gobollada Bari ee Boosaaso dekadda u tahay, Gobollada Koonfureed ee Muqdishow dekadda u tahay, Gobollada Galbeed oo ah dagaanno aad u ballaaran oo dad badanina deggan yahay iyo kuwo kale.

Jidadka isku dhaafa C/waaq iyo meesiyada la dhaqdo oo aad ugu badan nawaaxigeeda, waxay ka dhigeen magaaladaas ganacsi ahaan mid istaraatiiji ah, intayse jirtay ma helin hawlihii ka miradhalin lahaa meesha ay dhacdo. Waxaa sababaha loo aaneyn karaa arrimahaan;

-     Intay jirtay magaaladu waxaa colaad ba’ani ka aloosnayd dalalka Itoobiya iyo Soomaalia. Colaaddaasi waxay u keentay Reer C/waaq dhiigbax badan oo la oran karo meel kastoo kale oo S/liyeed waa ugu darrayd. Waxaa tusaale  wacan u ah colaadihii sokeeye ee bilaabmay 70-aadkii; waxay jabhadihii u halgamaayay burburintii Dawladdii S/liyeed ee iskaashiga la lahaa Itoobiya xigteysiiyeen dadweynihii ku noolaa aagga C/waaq Dawladdii Dhexe ee S/liyeed. Sidaas darteedna wuxuu degaankaasi noqday yool la wada toogto. Waxaa ugu darnaa gulufyadii dambe ee soo qaaday dhabbayaashii C/waaq tii uu hoggaaminaayey Gen. Maxammad F. Caydiid, waxayna malleeshiyaadkii uu looyaaminaayey sarkaalkaas sare ku qaadeen daaqsatadii danyarta aheyd oo hore ugu daashay colaadihii badnaa, weerarro ba’an oo isdabajoog ahaa iyagoo kaashanaayay hantidii ummaddii S/liyeed oo xoogaggaasi kula wareegeen Muqdishow. Qorshihii malleeshiyaadkaasi wuxuu u muuqday inay rabeen inay ka sifeeyaan dadkii degganaa aagga aan ka hadlaynno. Weerarradaasi waxay wiiqeen noloshii degaanka oo idil.

-     Dagaallada difaaca waxaa inta badan ku luma xubnaha horyaalka ah ee bulshada. Sidaas darteed, weerarradii baaxadda weynaa ee lagu soo qaaday aagga C/waaq waxay galaafteen rag tiro badan oo wada firfircoonaa. Taasina waxay hoos u dhigtay kartidii waxqabadka guud.

-     Colaadihii dheeraaday waxay geyeysiiyeen dadkii degaanku inuu kansho u waayo horumarinta nolosha iyo xubnihii ku firfircoonaa ganacsiga oo ka qaxay degaanka iyo waliba macaashlayaashii haray oo hantidoodii ku dhammaatay isdifaacii badnaa.

-     Dhiillada ballaarina waxay maanrogtaa dadka. Sidaas darteed, waxaa ku dhacay dadkaan ka hadlayno isbeddel xoog leh oo xagga fikirka. Waxaa laga garan karaa arrintaas xubnaha Reer C/waaq meelay joogaanba. Waxaa laga dareemi karaa taxaddar ama shaki badan oo ay ka qabaan dhinac kasta ama qof walba xitaa isla xubnaha dagaankooda. Waxaadna mooddaa inay ka gadmadeen hal-doorradii ku habboonaa hadba waagii la joogo. 

COLAADDA ITOOBIYA IYO SHACABKA S/LI GALBEED

Waxaa dagaanka C/waaq si aada u saameeyay loollanka Shacabka S/li Galbeed kula jiray Gumeystaha Itoobiya, walina si weyn bay u jirtaa saameyntaasi. Waxaa dadka dagaanka hal mar hareereeyay colaadihii sokeeye ee ba’naa iyo tan Itoobiya oo waligeed aan arxan lahayn.

Waxaa dadkaas la soo gudboonaaday inay la saftaan ururrada S/liyeed ee Itoobiya dagaalka kula jira oo kolkaasna dhinac walba col uga yimaado iyo inay colaadda Itoobiya ka gabbadaan, kolkaasna u muuqdaan kuwo gacansaar la leh nacabka taariikhiga ah. Waxaa intaas u weheliya garawsho la’aanta Beelaha S/liyeed ee waayahakan.

URURRADA MAGACA DIINTA EE S/LIYEED

Waxaa dh/dhaqaaq ka sameeyay C/waaq Ururkii magaca diinta watay ee Al-Itixaad Al-Islaami 1990-aadkii, waxaana dadkii dagaanka iyo xubno ururkaasi ahi isku gacansaareen magaalada gudaheeda. Waxay dadkii dagaanku oo khibrad ku yeeshay colaadihii garteen in ururkaas oo bilaabay la-loollanka Itoobiya u keeni karo iyaga tirtirid dhammeystiran.

Markii ay maxkamadihii Muqdishow midoobeen oo haddana si miyir la’aana dhinac walba guluf u saareen, waxaa Reer C/waaq nasiib u heleen madax ka mid ah colalkii maxkamaduhu soo abaabuleen wayna la wareegeen magaaladii. Waxaa isla markiiba dh/dhaqaaq ka dhan ah bilaabay ciidammada Itoobiya oo aan masaafo ahaan fogeyn.

Reer C/waaq oo ku ilhelay dhiillooyinkii badnaa ku ma dhiirran inay halabsadaan ururradii magacyada kale duwan lahaa ee diinta ku halqabsaday. Sidaasi waxay Reer C/waaq u keentay xoogaa xasillooni ah.

SUNNAH WAL JAMAACA

Culimmada Sunnah Wal Jamaacah ee maalmahaan shirku uga socdo C/waaq waa culimmadii dariiqooyinkii Suufiyadda S/liyeed ee soo jireenka ahaa. Waa culimmada loo nisbeeyo baahintii diinta islaanka ee Geeska Afrika. Waxay ahaayeen kuwo mar walba loo hayn jiray xurmo iyo tixgelinba. Waxay ahaayeen kuwo sumco wanaagsan ku dhex leh bulsha-weynta S/liyeed. Waxay ahaayeen kuwo ula dhaqma shacabka si deggan, waxayna muujiyeen dulqaad dhan walba ah. Waxay si xasilloon ula falgaleen dhaqammadii hore ee Kuushta Bari oo dadka S/liyeed asal u ah. Waxay is abaabuleen kadib, markii kooxo diimeedyadii mayilka adkaa xubnahooda ugaarsadeen, tingureenna. Waxay u istaageen is-difaac, waxayna ku guuleysteen inay cudud kula wareegaan Gobolka Galgaduud. Meelahay ka taliyeenna waxay ku soo dabbaaleen xasillooni.

In kastoo aan dadweynuhu ka qalooneyn dhaqammadooda iyo talooyinkooda, haddana waxaa jira arrimo laga walwali karo;

1-  Ururka Sunnaha Wal Jamaacah waxaa ku bahoobay dhammaan dariiqooyinka Suufiyadda S/liyeed, waxaana ka mid ah; Dariiqadda Qaadiriya, Dariiqadda Axmadiya iyo Dariiqadda Saalixiya. Dariiqooyinkaas oo muddo dheer ka hawlagalaayay Geyiga S/liyeed marna ma yeelan fikir mideysan. Marmar waa islaayeen sida Qaaddiriya iyo Saalixiya. Intaan ognahay maanta waxay ku mideysan yihiin is-difaaca oo qura. Haddaba, hadday u hawlgalaan arrimaha maamulka iyo siyaasadda, waxaa suurtogal ah inay laamo u kala jabaan.

2-  Sidaan ka barannay Ururrada S/liyeed jaaday yihiinba, waxaa gabbaad ka dhigta dad leh ujeeddooyin daahsoon sida; kuwo wata dano-qoleed oo annaani ah iyo jago-doon shakhsi ah ama kooxeed ah. Dariiqooyinka suufiyadduna waa ugu nuglaan karaan ururrada dano gaara lagu dhex wadan karo.

3-  Marka uu urur yeesho hannaan siyaasadeed waxaa abuurma ururro col u ah. Sidaas awgeed, waxaa laga yaabaa inuu Ururka Al-Sunnah Wal Jamaacah geliyo dadka degaanka ay u taliyaan dagaallo lagu hoobto.

4-  Iyo kuwo kale.

Maxaa la gudboon Reer C/waaq?

Marka hore, waxaa Reer C/waaq muteysteen ammaan ku beegan martigelinta walaalahooda S/liyeed ee Shirka maalmahaan socday. Marka xiga waxaa ku habboon inay si qoto dheer u fakaraan, sii arkaanna danahooda iyo danaha ummadda S/liyeed guud ahaan, qodobbadaan iyo kuwo la jaadka ahna tixgelin siiyaan;

1- Waa inay sii wadaan siyaasaddooda ku wajahan Itoobiya, kana fogaadaan iskudhac labada dhinac ah. Sababtuuna waa gacalkaa gacamo u waa.

2-  Waa inay ka fogaadaan ururrada hubeysan ee geyiga ka jira. Ururradaasi waxay u keeni karaan dagallada burbur iyo barakac ballaaran oo ay uga bixi karaan dadka aagga C/waaq degaankoo dhan.

3-  Maamul kastoo oo laga sameynaayo aagga waxaa habboon in lagu qotomiyo hababka dhaqanka iyo kuwa maamullada casriga ah oo wadajira. Marna ma habboona in hab-kooxeed maamul lagu dhiso.

4-  Dadka S/liyeed wuxuu u sameysan yahay hab-beeleed. Marka colaadahana habkaas bay u abaabulmaan. Habka nabadda ee saldhig fiican lehina isla sidaas buu ku fariisan karaa. Sidaas darteed, waxaa dawga toosan ee dabiiciga ahi noqonayaa in Dadka aagga C/waaq, markay tahay maamul maxalli ah ka mid noqdaan Dawladda Buuntu “Puntland State”. Qodobkaan oo dadka qaar ka keeni karo muran aan xujo fiican laheyn, waa mid istaraatiiji ah oo door u noqonaaya mustaqbalka C/waaq gaar ahaan dhanka ganacsiga iyo ammaanka. Horumarka Reer C/waaq wuxuu ku jiraa gobollada dekadaha leh.

 

5-  Waa in Reer C/waaq heshiis nabadgelyo la galaan dhammaan beelaha S/liyeed ee walaalaha ah, si markaas dhulkoodu horumar u sameeyo isla markaasna dalkoo dhan xasillooni u helo.

6-   Waayahan dambe, waxaa aad u muuqday kaladambeyn iyo istixgelin la’aan baahsan oo ka dhex muuqda bulshada Reer C/waaq. Waxaa habboon inay arrintaas ka koraan oo yeeshaan qaab talawadaag ah. Waa inay ka koraan qofka ra’yigiisa, lagu weeraraayo oo ay u gudbaan dulqaad iyo talada toosan oo aan la seegin. Waa inay joojiyaan muranka oo u gudbaan hababka doodda suubban.

7-  Waxaan ka barannay Sooyaalka siyaasadda S/liyeed, in hal qof rabitaankiis, danahiisa, dookhiisa, hinaasihiisa iyo jeclaantiisa loo lumiyo deegaan dhan danihiisa. Arrimahaas waa in lagu baraarugsanaadaa, mar walbana dhankii loo guuraayo lagu foodiyaa danaha dagaankoo dhan.

8-  Waxaa marar badan colaadaha qabiiliga ah saldhig u ah daaqa iyo ceelasha. Maadaama xaaladaha degaannadu isdhalan rogayaan, waxaa habboon in degaankaan ka hadlaynno loo sameeyo soohdimo, si markaas ay u sahlanaato maamulka dadka iyo degaanka. Arrintaan dambe waxay dan ugu jirtaa qeybaha degaannadaan mawduuca.

Ugu dambeyn waxaa ku habboon Reer C/waaq inaysan aayahooda cidna ku hallayn. Hadday ka maqnaadaan jaangoynta arrimahoodana waxay noqon doontaa inay masiirkooda ka sugaan gacamaha asaaggood.

Samir Aan Lahaanno (hees)

Wiilka:
Sidaad tahay cadceed subax
Waad suurad wacan tee
Maan arag Suleekhee
Sheekadu say tahay
Qurux kaa ma sidatee
Sabannadaan may dhalan
Inan kaa sarraysee
Saynabeey waxaad tahay
Salaaddii iyo faralkii
Midaan uga sahwiyayee

Salaan nabadgelyo loo
Sacabbada ku wado
Yaan kuu sidaaye
Ama sayri khadarkaa
Ama sidaa ku qaado

Gabadha:
Dantu seeto weeyoo
Ninna ka ma siqayoo
Sababtaa ma dhaaftide
Waan ku soo salaamiyo
Sidee tahayda guudnimo
Cudur kaa ma saartee
Silic lagu ma waaroo
Saqayada habeynkii
Lagu siin ma weydide
Waa saadambiyo shalay
Sareedada adduunyadu
Saacad ka la wareegtee

Saaddiyo ishaartii
Lay siiyay xalay baan
Kuu saafin waliye
Siday noqon Allaa oge
Samir aan lahaanno

Wiilka:
Waad i sahayatoo
Kaa seexan waayoo
Dhawr sano iyo googo'e
Cirka sare u dhawroo
Soojeed ku waaroo
Ku safaaday noloshee
Ila lagu su'aaloon 
Kugu seego aakhiro
Waan ku la socdaaye
Ku ma saamaxayoo
Jeeruu suur dhawaaqoo
Natiijada aan saarnee

Salaan nabadgelyo loo
Sacabbada ku wado 
Yaan kuu sidaaye
Ama sayri khadarkaa
Ama sidaa ku qaado

Gabadha:
Sacna weysha uu dhalay
Sanka ka la ma rooroo
Sidig ka ma jeclaadee
Sidaasaan ka dhigannoo
Isa-suran waxaan nahay
Sokeeyoo walaalee
Sannadkaan joognaa
Siddeed-guuro weeyaan
Soddon tahay bishiisuye
Seddex weeye ururtii
Iyo tiro sagaaloo
Sambabada fariistee

Saaddiyo ishaartii
Lay siiyay xalay baan
Kuu saafin waliye
Siday noqon Allaa oge
Samir aan lahaanno

Wiilka:

Inaan kuu silloo nahay

Sirtaydii ogaatoo

Laydhaa i sidatee

Sahal hayga moodine

Qalbigaad dhex-surantoo

Wadnahaa i saranoo

Dhiigga sayrinaayee

Salaan nabadgelyo loo
Sacabbada ku wado
Yaan kuu sidaaye
Ama sayri khadarkaa
Ama sidaa ku qaado

Gabadha:
Sinjigeeda-diid iyo 
Hayga dhigin sagsaag iyo
Soomaalida-ka-roortee
Arrin iga sirgaxantaan
U sahamiyayoo
Wali ka ma salgaarine
Inaan saafi kuu ahay
Aanan sidan xeel badan
Rabbi naga sarreeyee
.....
.....
...........

Saaddiyo ishaartii
Lay siiyay xalay baan
Kuu saafin waliye
Siday noqon Allaa oge
Samir aan lahaanno