Gobolka Gedo

Gobolka Gedo

Gedo waa mid ka mid ah gobolladii 18ka ahaa ee jiray kahor burburkii weynaa ee 1991dii. Abbaaraha bedka gobolkaasi waa ilaa 43,000 km2, waana gobolkii labaad xagga baaxadda gobolladii 18ka ahaa (1aad waa Bari...70,000km2) ee dalka loo qeybshay. Marka la tixraaco hilaadintii UNDP-da ee 2013ka dadweynaha Gedo ku nool waxaa lagu sheegay ilaa 536,300 qof. Gobolkaani waa kan kaliya ee seere la leh afarta gobol ee kala ah; Bakool, Bay, Jubbada Dhexe iyo Jubbada Hoose. Sidoo kale waa kan kaliya oo seere la leh labada dal ee Kenya iyo Itoobiya. Haddana waa kan kaliya ee ay ku kulmaan labada webi ee Ganaane iyo Daawo, markaas kadibna wada sameeya webiga dalka ugu weyn waa Jubba e. 

Wabiga Jubba wuxuu ka soo bilawdaa Degmada Doolow wuxuuna ku burqadaa dhulalka hoobadka ah ee fidsan ilaa Badweynta Hindiga. Biyaha ka soo qulqulay dalcadaha sare ee Itoobiya waxay soo xanbbaartaan ciid carro-san ah, waxayna biyahaasi ku firdhiyaan ciiddaas dhulalka goglan ilaa Badweynta Hindiga. Dhulalkaasi waa kuwa ugu carrosan ama hodonsan dagallada Soomaalida. Gedo waxay caan ku tahay carro midabbo kala jaada leh iyo baxaaliga dhulalka oo iyana kala jaad ah, malahana waa halka magaca Gedo laga soo dhanbalay (Gedo= wadarta ged oo si ama xaalad ah).

In kastoo Gobolka Gedo dhan kastoo laga eego yahay mid istaraatiiji ah, haddana maamulladii dalku soo maray wax horumar ah oo qummaan uma samayn. In kastoo gobolkaasi yahay irridaha ganacsiga ku wajahan dalalka deriska ah, wuxuu wali tabayaa waddooyin ku xira dekadaha dalka. Wuxuu wali tabayaa kaabado lagu dul qotomiyo togagga badan oo mar kastoo roob da'o go'doon ka dhiga gobolka. Wuxuu wali tabayaa biyoxireenno waabiya biyayowga isaga shubma badda. Wuxuu wali tabayaa maamul ka miro dhaliya awooddiisa ganacsi, beereed iyo xoolaad. Wuxuu wali tabayaa waxgarad aragti dheer oo horseed ka noqda wanaajinta siyaalaha gobolka.  

Maamul Goboleedka Jubba ee dhawaan lagu dhawaaqay wuxuu ka kooban yahay seddexdii gobol; Jubbada Sare (Gedo), Jubbada Dhexe iyo Jubbada Hoose. Dadka ka soo jeeda Gedo oo qabanqaabada iyo dedaallada maamulkaan ka qeyb qaatay, sida muuqata waxay garwaaqsadeen baahida weyn ee gobolkoodu u qabo iskuxir xagga badda ah iyo horumarinta dhulkooda muddada dheer dayacnaa. 

Dhanka kale, 1991dii markii dawlad qarameedkii Soomaaliya la burburiyay oo ay dagaallada ba'an ku baaheen dalka, waxaa Muqdishow-dii dhextaalka u ahayd  shacabka S/liyeed dhammaanteed booliyay tol ka mid ah tolalka S/liyeed ilaa haddana tolkaas bay u tahay dhufays adag. Tolalkii kale oo u qaxay dhulalkii ay dhaqan ahaan ka soo jeedeen, waxay u tageen magaalooyin magac ahaan jira, hase yeeshee aan lahayn wax kaabi kara nolosha magaalo, sidaas darteedna, waxay dantu ku qasabtay inay u qaxaan goonyaha dunida oo dhan. 

Haddaba taariikhdaas wali raadkeedu qoyan yahay waa tan keentay in la hadoodilo maamullo goboleedyo si aada ugu foognaada horumarinta degalladooda. Waxay taariikhdaas dhaw na bartay, inaan ka dedaallo in dhoohnaantii aan ku hodmannay aysan dib dambe noogu dhicin. Wuxuu caqliga toosan na barayaa in gobollada dalku si barbarro ah u horumaraan, si aan mar dambe u dhicin inaan qaxooti ku noqonno dalkaan u dhalannay oo aannaan mar dambe tacabkaan u dhididnay si fudud loo xalaalaysan. 

Sidaas darteed, ma jiri karo qof danta guud oo dadkiisa ka fakaraya oo diidi kara Maamul Goboleedka Jubba, mana jiri karo qof aragti fog oo ka hor imaan kara maamulkaas. Qofka arka dan kooban oo asagu leeyahay oo aan u turayn tan guud ee dadkiisa oo haddana aan la xishoonayn anaaniyaddiisa sow da' la eeday maaha?

   Sandareeta beenta 

      Sanka loogu shubay

     Sooruu cunay mood 

Waase lagu sabay 

hoos lo'aad