NAX (Ankh)

NAX (Ankh)

  

Erayga NAX wuxuu Afka Soomaaliga ku yahay:

1-     La-jeclaysashada qofka wax wanaagsan, iyadoo laga xanuunsanayo dhib haysta. Waa samata-bixinta qof naftiisa ay haleeshay cillad, xanuun, dan-darro, iwm. Sidoo kale waa u-durraamashada qofka aayo wanaagsan iyo siyaalo ka roon siduu maalintaas ku sugan yahay.

Haddii eraygaas laga dhigo NAAX wuxuu noqonayaa fal amar ah oo qofka lagu faraayo inuu tusaale ahaan jirkiiusu baaxad yeesho. Waa isla sidiiye, waxaa qofka naaxitaanka la faray loo durraamanayaa inuu fayoobi dhammays tiran helo oo uu ladnaan ku noolaado.  

2-     Waxaa ilaa maanta astaanta NAX oo ka samaysan ul madaxeeda laga dhigay qaab qoolaab ah, dhinaca hoose ee qaabkaasna is-dhaaf ama isku-tillaab lagu sitaa degaannada Soomaalida meelo ka mid ah (aniga laftaydaa arkay).

3-        Dareemitaanka walwal iyo cabsi kadis ah. Waxaa loo adeegsadaa fal ahaan sida; naxay, naxday, nixisay iyo naxeen. Magac marka loo adeegsadana waa naxis ama naxitaan.

Dhanka dhulkii fircoonnada waa Kemet e, waxaa habboon inaan marka hore sheegno in aqoon-yahannadii reer galbeedka ahaa ee turjumay afkii hore ee Kemet ee summadaha ku qotomay waa hieroglyphics e, ay la kulmeen dhib si ay u fahmaan afkii hore ee dalkaas, sababta ugu weyn waxay ahayd afkaasi qoraal ahaan ma lahayn shaqallo ee dhammaantiis wuxuu ahaa shibanayaal. Waxaa kaloo dhibabkay la kulmeen ka mid  ahaa, xarfaha afafkay ku hadlayeen aqoon-yahannadu kuma jirin xarafka X oo aad ugu badnaa afkii Reer Kemet. Sidoo kale, kuwaas wax turjumay ma aysan aqoon afafka la bahda afkii fircoonnada. Sidaas darteed, waxay eraygii Xda u qoreen ama ugu dhawaaqeen H, waxay kaloo sameeyeen, maadaama qoraalladii Reer kemet ka tageen shibbanayaal ahaayeen, in siday doonaan ama ay la noqotay u dhex geliyeen shibbanayaashii shaqallo. Waxay kaloo ka tageen shaqallada dhaadheer oo ku badnaa afkaas hore oo aan ka hadlaynno. Tusaale ahaan eraygii asalkiisu ahaa NAX oo afkii summadaha ahaa loo qoray NX, waxay kuwii wax turjumay u qoreen NH, sababtana kor baan ku sheegnay. Markaas kadib shaqallo iyo male-awaal bay ku dareen waxayna ka dhigeen Ankh.

Haddaba NAX ama Ankh waa maxay?

Waa astaan aad caan u ah oo ah ul si gaara loo qoray, taasoo afka hore la soo qoolaabay, kadibna qoolaabka afkiisa isku-tillaab laga dhigay oo haddana inta hoose ul toosan laga dhigay (fadlan eeg sawirrada).

Waxay astaantaasi in badan lagu arkay xabaalihii hore ee dadkii Kemet. Marar badan waxaa la arkay sawirrada ilaahyadii dadkaas oo faraha ku sita astaanta, iyagoo dadkii dhintay ee u gudbay nolosha dambe aad mooddo inay ku noolaynayaan maydadkooda. Waxaa kaloo la arkay iyadoo ay boqorradu ama dadka caadiga ahba xiran yihiin ama sitaan astaantaas, waana isla sida ilaa maanta, dhaqanka Soomaalidu u adeegsado xirsiga ama qardhaasta, kaas oo ilaa imminka qofka qoorta loo suro, gacanta, lugta ama dhabarka. Waxaa sidaas ku cad in dhaqankaas duugga ahi wali xaggeenna ku nool yahay. Waxaa qardhaas loola jeedaa kasamatabaxa dhibabka iyo in qofku fayoobi helo.

Dadyowga reer gabeedka ah oo waayahaan hoggaamiya aqoonta iyo ilbaxnimadu, hadday doonayaan inay si wanaagsan u fahmaan astaanta aan ka hadlaynno, oo ay doonayaan inuu siduu ahaa magacu u gartaan, waa inay dhabta u soo noqdaan, taasoo ah inay oggolaadaan in dadkii Kemet ee hore iyo kuwa Reer Kuush oo ay Soomaalidu ka mid tahay ay isku isir iyo afba yihiin, bartaanna afka Soomaaliga, isla markaasna ay u weyneeyaan siday u weyneeyaan raadadkii iyo dhaqammadii dhulkii fircoonnada.

 Sida uu qabo ninka la yiraahdo David P. Silverman astaantii Nax ama Ankh waxaa adeegsaday kooxihii Qudbiyiinta (Copts) ee Masiixiyadda qaatay, waxayna dhaqankii Nax ku baahiyeen dunidii Masiixiyadda diinta ka dhigtay, sidaas bayna ku dhaqan gashay isku-tillaabta (cross) caanka ee Masiixiyaddu.

Waxaa kaloo in halkaan lagu xuso mudan in taariikhda qoran marka la eego, dhaqanka ah in Eebbe kaliya la rumaysto, waxaa bilaabay fircoonkii caanka ah waa Akhaten (magacu asalkiisu waa Aq iyo Caddiin oo macnuhu afka Soomaaliga ku yahay; kii u oommanaa Eebbaha Caddiin ama Cadde). Wuxuu boqorkaasi ama fircoonkaasi qaatay magaca Eebbe inuu yahay Cadddiin (Aten). Wuxuu ku boorriyay dadka inay ka tagaan caabudaadda ilaahyada kale duwan oo uu markaas duq sare u ahaa Ammuun, isla markaasna ay rumaystaan in Eebbe mid yahay, yahana Caddiin uuna ka dambeeyo qorraxda dhalaalka weyn (wali magacaas wuxuu ku nool yahay afka Soomaaliga waana Caddo oo qorraxda magacyadeeda ka mid ah). Muddadii uu talinaayay fircoonkaasi waxaa la-fircoon ahayd ama la-boqorad ahayd gabadhii magaceedu aadka u sare maray waa Nefertiti (Naf-Riddadii). Fircoonkaas aad baa dadkii Reer Kemet uga hor yimaadeen, gaar ahaan wadaaddadii macbadyada Ammuun oo awood sare lahaa. Markuu dhintay Aq-Caddiin (Akhaten), waxaa la burburiyay dhaqankii caabudaadda hal Eebbe waxaana lagu noqdya dhaqammadii hore. Waxaa kaloo mudan in la xuso, qabriga kaliya oo isagoo aan wax laga qaadin ama aan la labin oo la helay oo fircoon lahaa inuu ahaa kii wiilkii Aq-Caddiin ee ahaa Daad Aq-Caddiin (Tut Akhaten). Waxaa la rumaysan yahay in qofkii ugu horreeyay oo dhaqanka Nax soo rogaa inuu ahaa Aq-Caddiin ama Daad (Tut).

Ugu dambayn, cid wadata ujeeddooyin kale mooyee, ila ma aha, in cidina muran gelinayso xiriirka ka dhexeeya dhaqammadii duugga ahaa ee Reer Kemet iyo kuwa Soomaalida, sidoo kalana isirnimada is raacsan ee labadaas dadyow.