Monday, August 19, 2013

Sida Afka Soomaaligu Isu Kaydiyay

Muran kuma jiro inuu da' weyn yahay, in kastoo aannaan wali arag tilmaamo muujinaya in waayo hore la qoray, haddana waa la tuhunsan yahay inay jireen marar la qoray. si kastaba ha ahaatee, afkaani wuxuu leeyahay hodontinimo yaab leh, waxaana ka mid ah sida xeeladaysan ee uu isu kaydiyay. Waxaan hoos ku muujinaynnaa erayo isku lammaan oo hab-dhac suugaaneed leh:

Shaqallada 
A, E, I, O, U:
Af iyo addin (qof kuu hadlaya oo kula hawl gelaya) 
Abaar iyo aaran 
If iyo aakhiro 
Arrin iyo adduun
Ajar iyo abaal
 Il iyo oof
 Il iyo ishaaro, 
Abaar iyo ooda-lul 
Oon iyo omos
Aayo iyo ayaan
Ab iyo isir 
Ab iyo abti
Omos iyo abaar 
Axan iyo agas (xoolahaa lagu haaraamaa)

Shibbanayaal
B:
 Bad iyo berri
Buur iyo bannaan
Bur iyo bahal
Bog iyo beer
 Biyo iyo baad
 Bar iyo buuryo
 Bari iyo bogox
 Bash-bash iyo barwaaqo
 Belaayo iyo baas
 Baad iyo barwaaqo

T
Tiro iyo tayo
 Togane iyo tabane
 Tix iyo tiraab
 Talo iyo tacab
 Tuur iyo tarbiico
 Talo iyo tusmo
 Tol iyo taag
 Tamar iyo tanaad
Tiro iyo tammuux
 Tiiraanyo iyo taws

J:
 Juuq iyo jaaqla'
 jin iyo jaan
 Jiif iyo joog
Jiir iyo jibaad
 Jaan iyo jiib

X
Xidid iyo xigaal
 Xoog iyo xawo
 Xeer iyo xaagaan (xeer hoosaadkii)
 Xin iyo xaasid
 Xilo iyo xoolo
 Xan iyo xamxam
 Xas iyo xajiin
 xalaal iyo xaaraan
 Xuf iyo xaf
 Xayo iyo xishood
 xoog iyo xeelad
 xawli iyo xawaare

KH:
 Khayr iyo khaatumo
 khaakh iyo khuuro

S:
 Soon iyo salaad
 Silic iyo saxariir
 So' iyo saan
 Samo iyo sareedo

SH:
 Sheeko iyo shaahid
Shib iyo shaamareer
 Shar iyo shayddaan

DH:
 Dheg iyo dhaban
 Dhib iyo dheef
 Dhur iyo dhaqan
Dhab iyo dhayal
 Dhidid iyo dheecaan
 Dhagar iyo dhiig
 Dhul iyo dhallaan
 Dhalaal iyo dhalanteed

C:
Cidla’ iyo ciirsila'
 Calaf iyo cawo
 Ciil iyo caro
 Col iyo cadaawe
 Cood iyo caano
 Carruur iyo cirroole
 Ceeb iyo caari
Cir iyo caad
 Cilmi iyo caado
 Candho iyo caano

G:
 Garre iyo guntane
 Godol iyo gaadiid
 Garab iyo gaashaan
 Gun iyo gob
 Gar iyo garowshiinyo
 Guul iyo gabanimo

F:
Faan iyo foodho
Faq iyo fagaare
Ficil iyo falaad
Far iyo fool
Fud iyo faar
Furuq iyo fanto
Fuulmo iyo fara-ku-hayn

Q:
Qoob iyo qaylo
Qurun iyo qashaabiir
 Qulub iyo qasaawesel
 Qur iyo qoon
 Qadaf iyo qallooc
 Qab iyo quursi
 Qosol iyo qoonsi
 Qabno iyo qooroole (qabno: xoolo, mag degdeg ah oo xeryaha laga soo gurayo, si hadhow loogu qaybsado qoorole)

K:
kaaf iyo kala-dheeri
 Kor iyo kal
 Kun iyo kaakac
 Kur iyo kaafaan
 Kab iyo karin
 Kud iyo kabbax
 Kud iyo kaare
 Kar iyo kulayl
 Koore iyo karbaash
 Kac iyo kuf
 Kadab iyo kimis
 Kaar iyo kulayl

L:
Laf iyo lud
 Lag iyo laguug
 Lur iyo leeleel
 Lug iyo laan
 Laac iyo labeen
 Lis iyo laga-lulay
 Luuf iyo laacdan
 Laab iyo lubbi

M:
Magac iyo muunad
 Magan iyo mooro
 Mug iyo maax
 Muddac iyo muddaacaleyhi
 Muruq iyo maal
 Magac iyo manfac
 Milge iyo maamuus
 Marriin iyo masruuf
 Madax iyo minjo
 Muuq iyo maqnaan
 Marwo iyo mudane

N:
Naq iyo negaadi
 Naq iyo nabaad
 Nabsi iyo naqsi (nabsi iyo tar-sheegasho, nabsi iyo wisin aabbe galay)
 Nabad iyo nolol
 Naf iyo nacfi
 Neecaw iyo naruuro

W:
Wadaad iyo waranle
 Wadaad iyo wabiin
 War iyo wacaal
 War iyo waayaale
Werwer iyo walaac
 Wir iyo wiirsi
 Wed iyo wadeeco
 Wahan iyo wareer
 Wiil iyo walaal
 War iyo weer-san

H:
Hiif iyo haaraan
 Hayal iyo heemaal
 Habar iyo habeynkeed
 Haad iyo haanraawe
 Hoog iyo halaag
 Hiil iyo hoo
 Hadal iyo hawraar
 Hungo iyo habaas
 Hunnu’-hunnu’ iyo hadal

Y:
Yuug iyo yamaanyuug
 Yur iyo yal
 Yaab iyo yaabkiis
 Yoon iyo yeer
 Yulqan iyo yooyootan
 Yabooh iyo yaahdin

Waxa jirta bad kale oo iyana tan la halmaasha, hase yeeshee ka yar duwan marka la eego dhanka qaafiyadda, waxana tusaale loo soo qaadan karaa:

Sal iyo baar
 Kal iyo laab
 Gun iyo baar
 Sal iyo raad
 Sir iyo caad
 Yar iyo weyn
 Kas iyo maan
 Xumaan iyo samaan
 Dab iyo naar
 Baga iyo kama'
Mas iyo kala-maan
Gar iyo xoog
 Ul iyo diir
 Hoodo iyo ayaan
 Khayr iyo barako
 Dameer iyo labadiisa daan
 Cidliyo ciirsila'
 Tin iyo cirib
 Far iyo suul
 Il iyo baal
 Kab iyo xaarkeed
 Tab iyo xeel
Dan iyo xarrago
 Dhif iyo naadir
 Dan iyo hadal
 Weger iyo ka-waasacan
 Car iyo wir
 Run iyo been
 Qaraar iyo macaan
 Amakaag iyo yaab, iwm.

Xeerka Tolka S/liyeed ee Ciisaha si aan loo illoobin ama aanu u lumin qodob walba wuxuu ku fadhiyaa maahmaah lagu xasuusto. Tusaale ahaan, haddii ay lab iyo dheddig gogol-dhaaf sameeyaan, waxaa Xeerka Ciisaha lagu yiraahdaa "xayn gogoli, xeer ma leh", halka haddii uu nin qabsado gabar laga takooraayo inuu guursado gabar Ciise ah, ninkii gabadhiisa siiya kii wax qabasadayna la ganaaxaayo 15 halaad oo dhogor ah.



No comments:

Post a Comment