Milicsiga Loollammadii Badnaa ee Soomaalida iyo Abasiiniyiinta...Q.7aad
Amiir Nuur (Xiddiggii Arooryaad) iyo Ololihii Furashada Xabashida ee Labaad:
Sida lagu xusay Diiwaankii Futuux Al-Xabasha ee uu qoray Carab Fiqiih, wuxuu Xiddiggii Arooryaad ka soo jeeday tolka Marreexaan ee Soomaaliyeed. Sidoo kale waxaa diiwaankaas lagu sheegay in Axmad-Gureey abti u ahaa Amiir Nuur, marwadiisiina uu Amiirku dumaalay, waxaase baaritaanno kala duwan kadib la ogaaday in Imaam Axmad ahaa inan uu adeer u ahaa Amiir Nuur, iyadoo la cuskaday laba qodob oo si weyn ugu cad hab-dhaqan bulsheedka Soomaaliyeed, kuwaas oo ah; inaan wiil iyo abtigiis kala dumaalin iyo in dhaxalka saldanada lagu helo dhanka aabbaha. Waxaa kaloo la cuskaday taariikh afeedka soojireenka ah oo lagu muujiyo xiriirka dhalasho ama abtirsiinyo ee labadaas halyey ka dhexeeyay. Sidaas darteed, waxaa lagu wadaa in abtirsiinyahoodu ahaa sidaan:
1- Imaam Axmad Ibraahim Hiraabe Mataan Ciis Axmad Maxammad Daa'uud
2- Amiir Nuur Yuusuf Mataan Ciis Axmad Maxammad Daa'uud.
Si kastaba ha ahaatee, wuxuu Amiir guursaday marwadii caanka ahayd ee Batuula Dal-wadamara ee laga dilay Imaam Axmad-Gureey. Guurkaas kahor wuxuu Amiir Nuur Yuusuf kula wacatamay marwadiisii cusbayd; inuu madaxii Galawdiwoos labadeeda lugood hoostooda soo dhigi doono.
Waxaa Nuur Yuusuf loo doortay inuu noqdo amiir sannadkii 1550/1551-kii. Isla markiiba wuxuu bilaabay abaabullo iyo dhisitaankii ciidammada, wuxuuna arrimahaas waday muddo labo sano ah. Sannadkii 1554/1555-tii buu bilaabay olole ballaaran oo kadhan ahaa Xabashida iyo kuwii la safnaa. Wuxuu ahaa ololahaasi mid xooggan waxaana loo bixiyay: "al-Futuux al-Taani" oo macnuhu yahay; Furashadii Labaad. Markii hore, wuxuu ololalaha ku ekeeyay saldanadihii muslinka ahaa ee ay Xabashidu qabsatay sida; Baali, Hadiya iyo Fatagaar.
Sannadkii 1559-kii baa ciidammadii Soomaalida iyo gaashaanbuurtii isaga hor yimaadeen goob ku tiil Fatagaar. Dagaalkii ka dhacay goobtaas oo ahaa mid ba'an waxaa lagu jabiyay gaashaanbuurtii, waxaana la waray askar badan oo Burtiqiis ahayd. Waxaa goobtii ka cararay Galawdiwoos oo ahaa markaas dhaawac, waase la soo qabtay isagoo nool. Sidii ballantu ahayd waxaa la soo jaray madaxiisii waxaana la soo hoos dhigay Dal-Wadamara.
Dal-Wadamara waxay timo ka soo jartay madaxeedii waxayna ku gunudday madaxii Galawidoos, kadibna waxay ka soo laalaadisay geed ku hor yiil gurigeeda hortiisa, si ay ugu ildoogsato. Waxaa la wariyay in madaxaasi surnaa geedkaas muddo labo sano ah, ilaa uu iibsaday nin ganacsade ahaa oo Maraykan ahaa.
Amiir Nuur Yuusuf wuxuu dagaalka waday muddo 12 sano ah, wuxuuna si xun u jabiyay gaashaanbuurtii wuxuuna gaaray meesha la yiraahdo Gibbi, wuxuuna halkaas ka yiri oraahda caanka noqotay ee "kafaa" oo uu ula jeeday; ka guulaysannay e, intaas ha naga ahaado dagaalkoodu.
Intii uu ku sugnaa dalcadaha Itoobiya baa la soo wariyay in qawmiyadda Oromada oo waayahaas ka soo hayaantay dhanka Itoobiyada maanta ay culays soo saartay Harar. Markuu ku soo noqday Harar, wuxuu ku wareejiyay magaaladii darbiga caanka ah ee loo yaqaan Jugal sannadkii 1567-dii. Sababta uu darbiga ugu wareejinaayay magaalada waxay ahayd, Oromada oo go'doomisay magaaladii. Sidaas darteed, buu Amiir Nuur Yuusuf olole edbin ah ku qaaday Oromada oo markaas aan ahayn muslim. Wuxuu ololahaasi socday muddo 3 bilood ah. Markii uu ku soo noqday magaaladii Harar, wuxuu la kulmay dadkii oo uu ku baahay cudurka "Typhus". Isla cudurkaas buu u dhintay halyeygii weynaa sannadkii 1567-dii.
In kasta oo uu Axmad-Gurey aad caan u noqday laguna meeleeyay heerka kowaad, haddana waxaa hubaal ah inuusan Amiir Nuur Yuusuf ka door yarayn, balse uu meelaha qaar dhibco dheeraystay. Sababtaan dambe awgeed baa la siiyay naanaysta: "Xiddiggii Arooryaad".
Amiir Nuur (Xiddiggii Arooryaad) iyo Ololihii Furashada Xabashida ee Labaad:
Sida lagu xusay Diiwaankii Futuux Al-Xabasha ee uu qoray Carab Fiqiih, wuxuu Xiddiggii Arooryaad ka soo jeeday tolka Marreexaan ee Soomaaliyeed. Sidoo kale waxaa diiwaankaas lagu sheegay in Axmad-Gureey abti u ahaa Amiir Nuur, marwadiisiina uu Amiirku dumaalay, waxaase baaritaanno kala duwan kadib la ogaaday in Imaam Axmad ahaa inan uu adeer u ahaa Amiir Nuur, iyadoo la cuskaday laba qodob oo si weyn ugu cad hab-dhaqan bulsheedka Soomaaliyeed, kuwaas oo ah; inaan wiil iyo abtigiis kala dumaalin iyo in dhaxalka saldanada lagu helo dhanka aabbaha. Waxaa kaloo la cuskaday taariikh afeedka soojireenka ah oo lagu muujiyo xiriirka dhalasho ama abtirsiinyo ee labadaas halyey ka dhexeeyay. Sidaas darteed, waxaa lagu wadaa in abtirsiinyahoodu ahaa sidaan:
1- Imaam Axmad Ibraahim Hiraabe Mataan Ciis Axmad Maxammad Daa'uud
2- Amiir Nuur Yuusuf Mataan Ciis Axmad Maxammad Daa'uud.
Si kastaba ha ahaatee, wuxuu Amiir guursaday marwadii caanka ahayd ee Batuula Dal-wadamara ee laga dilay Imaam Axmad-Gureey. Guurkaas kahor wuxuu Amiir Nuur Yuusuf kula wacatamay marwadiisii cusbayd; inuu madaxii Galawdiwoos labadeeda lugood hoostooda soo dhigi doono.
Waxaa Nuur Yuusuf loo doortay inuu noqdo amiir sannadkii 1550/1551-kii. Isla markiiba wuxuu bilaabay abaabullo iyo dhisitaankii ciidammada, wuxuuna arrimahaas waday muddo labo sano ah. Sannadkii 1554/1555-tii buu bilaabay olole ballaaran oo kadhan ahaa Xabashida iyo kuwii la safnaa. Wuxuu ahaa ololahaasi mid xooggan waxaana loo bixiyay: "al-Futuux al-Taani" oo macnuhu yahay; Furashadii Labaad. Markii hore, wuxuu ololalaha ku ekeeyay saldanadihii muslinka ahaa ee ay Xabashidu qabsatay sida; Baali, Hadiya iyo Fatagaar.
Sannadkii 1559-kii baa ciidammadii Soomaalida iyo gaashaanbuurtii isaga hor yimaadeen goob ku tiil Fatagaar. Dagaalkii ka dhacay goobtaas oo ahaa mid ba'an waxaa lagu jabiyay gaashaanbuurtii, waxaana la waray askar badan oo Burtiqiis ahayd. Waxaa goobtii ka cararay Galawdiwoos oo ahaa markaas dhaawac, waase la soo qabtay isagoo nool. Sidii ballantu ahayd waxaa la soo jaray madaxiisii waxaana la soo hoos dhigay Dal-Wadamara.
Dal-Wadamara waxay timo ka soo jartay madaxeedii waxayna ku gunudday madaxii Galawidoos, kadibna waxay ka soo laalaadisay geed ku hor yiil gurigeeda hortiisa, si ay ugu ildoogsato. Waxaa la wariyay in madaxaasi surnaa geedkaas muddo labo sano ah, ilaa uu iibsaday nin ganacsade ahaa oo Maraykan ahaa.
Amiir Nuur Yuusuf wuxuu dagaalka waday muddo 12 sano ah, wuxuuna si xun u jabiyay gaashaanbuurtii wuxuuna gaaray meesha la yiraahdo Gibbi, wuxuuna halkaas ka yiri oraahda caanka noqotay ee "kafaa" oo uu ula jeeday; ka guulaysannay e, intaas ha naga ahaado dagaalkoodu.
Intii uu ku sugnaa dalcadaha Itoobiya baa la soo wariyay in qawmiyadda Oromada oo waayahaas ka soo hayaantay dhanka Itoobiyada maanta ay culays soo saartay Harar. Markuu ku soo noqday Harar, wuxuu ku wareejiyay magaaladii darbiga caanka ah ee loo yaqaan Jugal sannadkii 1567-dii. Sababta uu darbiga ugu wareejinaayay magaalada waxay ahayd, Oromada oo go'doomisay magaaladii. Sidaas darteed, buu Amiir Nuur Yuusuf olole edbin ah ku qaaday Oromada oo markaas aan ahayn muslim. Wuxuu ololahaasi socday muddo 3 bilood ah. Markii uu ku soo noqday magaaladii Harar, wuxuu la kulmay dadkii oo uu ku baahay cudurka "Typhus". Isla cudurkaas buu u dhintay halyeygii weynaa sannadkii 1567-dii.
In kasta oo uu Axmad-Gurey aad caan u noqday laguna meeleeyay heerka kowaad, haddana waxaa hubaal ah inuusan Amiir Nuur Yuusuf ka door yarayn, balse uu meelaha qaar dhibco dheeraystay. Sababtaan dambe awgeed baa la siiyay naanaysta: "Xiddiggii Arooryaad".
No comments:
Post a Comment