Soomaalida Iyo Dhaqammadii Horee Guurka

Waayihii hore ee dadka S/liyeed sida weyn u dhawri jiray dhaqanka iyo hiddihiisa, siyaalihii la isla okobanaa ee guurku ku salaysnaa baa waxay ahaayeen:

1-     Toos: waa marka labo is jamato ama is jeclaato oo wiilkii oo ay weheliyaan koox qoykiisa ama qolodiisa ah u geed fariistaan gabadhii oo doonaan ama wiilku gabadhii uu calmaday la baxo oo sidaas ku aqal geysto. Labada u anbaqaadaysa sidii ay reer cusub u yagleeli lahaayeen waxaa soo mari jireen sheekooyin muddo dheer socda iyo tijaabooyin uu midba kan kale ku eegaayo, waxayna oran jireen: kunna way koodisaa, kowna way kala baxdaa.  

2-     Dabajoog: waxaa qoysas badan dhaqan u ahaan jirtay in labo walaalo ahi ubadkooda isu guuriyaan, habkaasna la qaayibo muddo dheer, waxaana wali la helayaa labo is qabta oo ilaa dhawr fac sida iyaga oo kale waalidkoodna ilmo abti u ahaa.

3-     Sahan Dumar:

A) Heeran: waxaa dhici jirtay in gabdho ka tirsan hal degmo ama degmooyin isu ogog lihi inta is aruursadaan u kacaan degmooyin lagu maqlay rag geyaankooda oo ay ka filanayaan inay guursadaan. Gabdhahaas markay soo gaaraan degmooyinkaas waa la soo dhaweyn jiray. Waxay gabadhuhu ku dhaqaaqi jireen hawlo ay mid walba ku muujinayso naagnimadeeda, tusaale ahaan sida ay xoolaha u dhiqi taqaan, sida ay farshaxanka u tahay oo ay rarada iwm u samayn taqaan. Mararka qaarkoodna raggii ay degaankooda yimaadeen baa uu kuur gali jiray, sida tusaalahaan: waa baa gabdho heeran ahaa degmaday u yimaadeen u qashay neef, kadibna hilbihii oo kulul baa loo keenay, saa mid baa tiri; naa ha kafafee kor saar, midna waxay tiri; naa koran maynee kala goo, midna waxay tiri; naa ha qaboobee qabawar ku rid, midna waxay tiri; kululaa kaba naallee. Gabadhahaas oo labo ama seddex qad ahaa waa la dhageysanaayay iyadoo loo jeeday in la toociyo dhaqammadooda, sida la sheegana waxaa laga guursaday tii tiri: ha kafafee kor saar iyo tii tir; kululaa kaba naallee.

B) Ilmadow: waayo waxaa jiray ay gabari jeclaan jirtay nin ay wanaaggiisa u dhabbagashay, waxayna markaas kadib gabadhaasi geli jirtay aqalka ninkay calmatay. Sidii u dhaqanku ahaa waa in ninkaasi gabadhaas guursado xitaa hadduu kuwo kale qabo ama u guursho wiilkiisa, walaalki, ina adeerkii ama mid kaloo xigtadiisa. Hadduu sidaas kore yeeli waayo waxaa la isla oggolaa inuu magteeda bixiyo. Waxaa kaloo la rumaysnaa in gabadhaas soo aqal gashay ay tahay ilmadow oo ninkii gaba iyo reerkiisaba ganaax xag Eebbe ka yimid ku dul habsan doono.

4-     Godob-reeb: marka laba dhinac isku dhacaan oo geeri meesha soo gasho, haddii mag la kala qaato waxaa la raacin jiray gabar loo guursho ninkii dhintay aabbihi, walaalki ama ina adeerki. Sidaas waxaa loo yeelaayay in la baajiyo dhiig kale oo qubta iyo in lagu kala bogsoodo, waxayna oran jireen; meeshii xinjir ku daadatay, xab ha ku daato.

5-     Dhabar-garaac/Boob: marmar baa waxaa dhici jirtay in nin gabar jeclaado, hase yeeshee iyadii diiddo, markaasaa kii jeclaystay gabadhu inta soo abaabusho koox jifadiisa ama tolkiisa ka tirsan baa gabadhii inta la uleeyo xoog lagu kaxaysan jiray, kadibna inta la masaafaysto xoog lagu guursan jiray, waayo kadibna arrinkii xasili jiray oo sidaas afo iyo sey ku noqon jireen.

6-     Kufsi: marmar baa waxaa dhici jirtay in nin gabar kufsado oo loollankii labadaas dhex maray gabadhii waxyeello ku soo gaadho sida; il ka dhacda, ilko dhaca ama nabar kaloo culus. Guurtidii arrinkaas u gogol fariisataa waxay gaari jirtay go’aanno u danaynaya gabadhaas la kufsaday, waxayna aalaa xukumi jireen in uu ninkii qabsaday guursado, waxayna oran jireen; quruxdeeda wax u-dhime, qadaadkay u saaran tahay.

7-     B) Xiskiisan: nin baa afadiisii ka dhimatay iyadoo carruur u leh amaba u lahayn, waxaa markaan oo kale dhaqan xooggan ahayd in marwadii xijaabatay walaasheed ninkii la siiyo iyadoo loo danaynayo ilmihii rajada ahaa, waxayna oran jireen: xiiskiisan xulasho ma leh. Ninka ka heli waaya waxtarkii marwadiisii dhimatay midda cusub inta badan cabashadiisa waa la maqli jiray sida kii yiri: anna calool xumaa i dili, adna caanaa ku dili, cunuggana cabaad baa dili iyo kii yiri; adna oohinta iga dhammee anna ilmahaan kaa dhammayn.

T) Dumaal: marka nin ka dhinto qof dumara oo aan wali dhalmodays noqon, waxaa dhaqan adag ahayd in qoftaas reerkay u dhaxdey nin ka tirsan guursado, iyadoo aalaa loo danaynaayo carruurtii agoonta ahayd, waxayna oran jireen; dumaali waa damal carruureed.  Aad iyo aad bay dumarku u necbaan jireen walina u neceb yihiin dhaqanka dumaasha.