Ma Gummeysi-diid Yaa Mise Waa Gacal-diidyo?

 Ma Gummeysi-diid Yaa Mise Waa Gacal-diidyo?

Tan iyo markii la yagleelay Dawlad Goboleedka Jubba ee dhawaanta lagu dhawaaqay, waxaan si taxane ah u maqlaynnay qablan iyo qeylodhaan joogta ah. Waxaa meel walba lagala sare kacay warar sida muuqata, ah dicaayado lagu dhantaalayo Maamul Goboleedka Jubba, hase yeeshee loo ekaysiinayo kuwo ku salaysan waddaniyad. Sidaas darteed, waxaan halkaan ku faaqidaynnaa arrimahaas sida qaabka daran la isugu malookaynaayo:

Marka hore, waa dhab in dalalka Kenya iyo Itoobiya waqtiyo kala duwan la hoos geeyay qeybo ka mid ahaa dhulalkii Soomaaliyeed. Waxay shirqoolladii lagu kala dhantaalay ummadda Soomaaliyeed geyaysiiyeen dadka dhibab faro badan, waxaaba la oran karaa asalka dhibabka haysta maanta Soomaali,  waxaa keenay shirqoolladaas. Waa marag-ma-doonto in 1977dii dagaalkii weynaa ee dhex maray Soomaaliya iyo Itoobiya inuu ahaa isku day loola dan lahaa xoraynta dadweynaha Soomaali Galbeed, waana marag-ma-doonto in siyaasadihii dawladaha awoodda lihi ka hor yimaadeen dadaalladaas. Kadib dhicisowgii isku-daygii xoraynta, waxaa la maleegay shirqoollo kale oo lagu sii wiiqayo dawladdii S/liyeed, ilaa burbur baaxad weyn loo geystay dalkoo dhan oo dawladnimadiiba si dhammaystiran loo tirtiray. Hawlihii nacabnimo oo dalka lagu burburinaayay oo dadka lagu gumaaday, waxaa qeyb weyn ku lahaa ururro qoleedyo Soomaaliyeed. Kooxahaas isku saynsaabay magacyo xanbaarsan erayo waddaniyadeed waxay saldhigyo ka samaysteen dalkii waligiiba u heellanaa burburinta Soomaaliya waa Itoobiya e. In kasta oo ay ururradaasi halqabsi ka dhigteen ka-xoraynta Dalka Soomaaliya Taliskii J/lle M S Barre, haddana dhab ahaantii waxay ahaayeen xoogag loogu tala galay inay Qaranka Soomaaliyeed xididdada u siibaan, waxaana daliil u ah natiijooyinkii ka soo baxay halgannadoodii qaran-dumiska ahaa.

Magacyadii ururradii burburinta ee marka qofka waddaniga ah ee S/liyeed maqlo tiiraanyo ku abuuraya waxaa ugu daran USC. Magacaasi wuxuu u dhigan yahay kooxihii horraantii taariikhdaan milaadiga ka kacay Dhulalka Reer Yurub oo loo yaqaanno Barbarians sida Huns, Goths iyo Vandals. Isla sidii kooxihii Reer Yurub u burburiyeen ilbaxnimadii Roomaanka bay kooxihii burburintii S/liyeedna uu xidid siibeen horumarkii ka jiray geyiga Soomaaliyeed dhammaanti. Isla sidii ay kooxihii Reer Yurub u sababeen waayo mugdiya (darka ages) bay kuwii S/liyeedna u gayesiisyeen dadkoodii waayo mugdi iyo murugo badan leh. 

Waa USC-dii 90-aadkii iyo laamihii ka farcmay kuwa calanka u sida bi’inta iyo baabi’inta dadka Soomaaliyeed. Xoogagga maanta diiddan hababka maamulka iyo aguugga dawlad qarameedkuna waa isla kuwii lahaa dhaqankii Barbarians-ka.

Kuwaas laga ladi la’ yahay, qarankii ay gawraceen oo u loogeen bahallada heeladka jooga iyo kuwa doolka ahba bay ka dhex gurxamayaan oo inta war-moogaha ah maqashiinayaan erayo dhammaantood wada hutaanhuto ah oo aan innaba dux lahayn. 

Sida ay maanta Soomaali tahay, uma bilna kahadalka dhulalkii waayo hore laga boobay, illeen kuwii kalaaba gebi dheer ka lusha e, dhinicii hadda ka hadlaana wuxuu ka dhigan yahay, kii yiri: “ooddaan ma qaadi karee, tu kale ha la ii dul saaro”.

 Sidaan ku barannay taariikhda iyo wacaalaha adduunka markaan oo kale waxay u baahan tahay tabo xirrib fiican leh oo lagu saleeyay suurtogalnimada waqtiga iyo runta bannaan-yaalka ah. Waxaa habboon in dalalka adduunka oo dhan lagula dhaqmo siyaasad deggan oo ka maran xiisado iyo shaqaaqooyin labadaba, waayo dalka ugu itaal yar dunida baa maanta ka adag Soomaaliya dal ahaan, caqliga wanaagsanna wuxuu na barayaa inaan markaas oo kale cidna la isku taagin. Dhanka kale, dal walba oo arrimaha Soomaaliya ku lug lihi wuxuu ka leeyahay dano istraatiiji ah, haddaan la tixgelinna waxa laga fishaa waa; wax-dhimaal.

Sidaas darteed, labada dal ee Itoobiya iyo Kenya waxay ka leeyihiin dano istraatiiji ah, awood loogu diido tay rabaanna maanta Soomaali kama muuqato. Haddaba waxay noqonaysaa inaan si faham leh u wejahno arrimaha iyo dhabta qaraar, waana inaan wax oggolaanno, annagana wax naloo oggolaado (waa qaanuun dabiici ah).

Sida muuqata waxaa naloo oggolaaday dawlad goboleedyo, iyadoo laga yaabo in nala ka fogeynayo dawlad dhexe oo awood badan leh, taasoo waayaha soo aaddan loollan ka imaan karo. Haddaba, sida siyaalaha dadkeenna iyo dalkeennu yahay marka la eego, dawlad goboleedkaaba wax dhan ah. Haddii aan hanan weynno dawlad goboleedyada naloo qoondeeyay, waxaaba suurtogal ah inaan meel ka sii liidata ku hoobanno, meeshaas oo aan caymo dambe lahayn.  

Haddaba, waxba yaysan kuwii hoogga horseeday, afka noogu tirin dal-yahannimo ay iyagu xabeeleen. Waxba yaan la is maqashiin duullaammo cadaw baa laga hortagayaa iyo gumeysi baa yimid. Waxba yaan warbaahinta laga faafin dawladnimaday wiiqeen oo na weysiiyeen. Waxba yaan xabaashii qaranka (Muqdishow) laga dhigin meel samaha S/liyeed ka fulayaan. Waxba yaan hadba diyaarad la ii fuulin oo laga dhigin in sahan loo yahay danaha S/liyeed. Waxay tahay, tabta fiican ee maanta noo bilan; yagleelka dawlad goboleedyo u hawl gala sidii dalka hoos looga soo dhisi lahaa oo loo gaari lahaa gobollo dhisan oo midawga guud wax badan taarta. Waxay tahay habboonaantu, in dadweynaha gobollada iyagu saldhig u noqdaan habaynta maamullada gobollada dalka, waana in DFS ay tixraacdo rabitaannada dadka. 

gunaanadku wuxuu yahay xoogagga diiddan qotominta D.G Jubba, maaha waxay diiddan yihiin gumeysi shisheeye ee dhabtu waxay tahay, waxay diiddan yihiin qolo S/liyeed oo ay u arkeen nacabkooda kowaad. waxay diiddan yihiin waa gacalkood, ahaan lahaa cududdooda.

 Midnimaa adduunyada

Lagu wada masoo baa

Midigtuba miciin ma leh

Hadday bidixdu maqantee

Waa labo mataanoo

Hawsha maamulaayee
Hadduu maanku ladan yahay
Dadku male yeeshee

Muruqiinna maaloo

Dhulka miro ku beeroo

Macdanta, dahabka

Muujiya wanaaggaay

Masno weeye wabigaan

Miiddii dhex jiiftee

Waa madal barwaaqoo

Duunyadu mushaaxdee

Mootada la raaciyo

Taksi lagu marqaamiyo

Miliqmiliqda suuqyadu

Macne yeelan maysee

Muruqiinna maaloo

Dhulka miro ku beeroo

Macdanta, dahabka

Muujiya wanaaggaay

Maangaabka taladiisu

Waa maqane joogee

Waanada ma qaatee

Wuu mala maleeyaa

Maahmaahdii dhaqankaan

Murtidii ku sheegee

Illeen ruux malaasani

Eray kama macaashee

Muruqiinna maaloo

Dhulka miro ku beeroo

Macdanta, dahabka

Muujiya wanaaggaay