SINGUB IYO SINMUD MAXAA ISU GALAY?

SINMUD IYO SINGUB MAXAA ISU GALAY?

Hordhaca:

Marka hore, qoraalkaan ujeeddadiisu waa sidii aan wax uga iftiimin lahayn isirka Soomaaliga la yiraahdo. Waxaa ayaandarro ah in dad badan aqoon-la’aanta awgeed ku saleeyaan isirka Soomaalida ummado iyadu aad uga fac weyn tahay. Qaar baa waxay oran Carab baan ka soo jeednaa, qaarna waxay oran Orommaan ka soo jeednaa, iyagoo aan caddaymo cilmiyaysan u hayn.

Dadka Soomaalida ah wuxuu leeyahay hidde guun ah oo waayo badan soo jiray, af isna aad guun u ah oo la oran karo waa afka ugu da’ weyn afafka la asaagga ah, dhalan si sahlan loogu garan og yahay qofka Soomaaliga (in kastoo ilma adeeradood, ekaantaan isaga dhaw yihiin) iwm.. Tilamaamahaan lagu garan og yahay dadka Soomaaliyeed wuxuu xanbaarsanaa waayo tiro badan oo ka badan in si fudud la maamin karo. Warqaddaani waxay yare iftiiminaysaa dhabbayaashii uu soo qaaday isirkii ay ka soo jeedday ummaddaan waayo dhaw kahor jiritaankeeda dhidibbada u aastay oo la liilliijin waayay.

SINGUB: waa Max’uud Cabdullaahi Ciise oo naanays ahaan loo yaqaan Singub, waana suugaan-yahankii soo caanbaxay ragaalkii qarnigii 20aad oo aad ay u taqaan inta Af Soomaaliga ku hadashaa. Halkaan waxaan ugu soo qaadnay si aan ugu foodinno nin ay aad isugu dhaw yihiin, waayo aad u fogna noolaa. 

SINMUD: wuxuu ahaa kaaliyihii fircoonaddii (boqorad) Xatshibsuud oo ka talisay boqortooyadii 18aad ee Kemet (Masartii Hore ) sannadihii 1508-1458 M.H. Waxaa kaloo u diiwaangashay inuu lahaa halabuurkii dhismihii macbadkii Xatshibsuud ee Deyr al-Baxar oo wacdaraha lahaa. Waxaa kaloo la xusay inuu ahaa saaxiibkii boqoradda taas oo u dihatay gabar la oran jiray Nafroora (Neferure).

Labadaas nin oo mid noolaa qarnigii 15aad Masaxiiga Hortiis, midna noolaa qarnigii 20aad ilaa waayahaan, waxay wadaagaan magaca, sullan iyo halabuurnimada. Waxayna wadaagaan isir qura oo kan hore waa Soomaalidii hore kan dambana waa Soomaalida waayahaan. Markaan leenahay Soomaalidii Hore macnuhu maahan in magaca Soomaali ee hadda ay sidato ummaddu uu waayahaas hore oo aan ka hadlaynno uu jiray, laakiin waxaa hubaal ah in sullanka Soomaaliyeed uu waagaas jiray oo waliba aad u firfircoonaa, magaca guud ee isirkaasina uu isbeddalaayay.

KUWII XUUR RUMAYSNAA:

Erayga Xuur waa shinbirka xuurka ee wali degaannada Soomaalida ku nool looguna yeero isla magacaas. Waxay u qoreen dadkii afnaqay qoraalladii Masartii Hore; Horus, Hor, Har iwm.. Waxaa kaloo la siiyay magacyada sida;; Har-qaate (Harakhet), Har-ma-qaate (Harmkhet) iwm.. Marar waxaa shibnirkaas loo ekaysiiyay shinbirka Aboodiga ama Gallayrka, dhammaan kuwaas waa isku bah. Si kastaba ha ahaatee, Shinbirkaas wuxuu noqday astaanta ugu xoog badan xagga diintii dadkii waayahaas ku noolaa dhulka Masar hadda loo yaqaan.

Wuxuu astaan diimeed u ahaa shinbirkaasi koox loogu yeeri jiray Kuwii Raacsanaa Xuur (Hor/Horus followers) ama Shamsu Horus. Asal ahaan baa la yiri dadkaani waxay ka soo jeedeen Dhulkii Ta-Netru (Dhulkii Eebbayaasha) ama Dhulkii Dhawrsanaa (muqaddiska ahaa). Kooxdaasi waxay geeddi ku tagtay daamanka Wabiga Niil ee Masar waayo ka horreeya taariikhda qoran. Waxay taladii Masar si xooggan ula wareegeen xilligii boqortooyadii 18aad. Waxay talada dalka kala wareegeen koox la oran Ta-Seti (Kuwii Dhulkii Qaansada) oo la filaayo inay ahaayeen Qolada Beejaha loo yaqaan ama Nuubiyiinta oo hadda labaduba ka tirsan yihiin bulshoweynta Reer Suudaan. Reer Ta-Netru iyo Reer Ta-Seti iyo waliba Reer Ta-Antyu (sullankii Afarta) waxay ka soo wada jeedeen Tolweynaha Kuush.  Waxay Reer Ta-Netru talada dalka kala wareegeen reer Ta-Seti waxayna unkeen boqortooyadii 18aad (1550-1292) ee aadka u xoog badnayd. Waayahaani waxay noqdeen xilliyadii ugu hormarsanaa iyo xilliyadii boqorradii ugu caansanaa ka soo banbaxeen dalkaas. Waxaa boqorradii ka taliyay ka mid ahaa Fircoon Aah-Moose (Ahmose), Daad-Moose I (Thutmose I), Daad-Moose II (II), Xaddiyo-Shubsato (Hadshipsut), Ammin-Xatoob II (Amenhotep II), Ay (Ay) iyo qaar kale.   Waxay dalkii gaarsiiyeen heerar barwaaqo iyo ladnaan badan leh. Waxay kaloo suurtogeliyeen in laga cayriyo dalka qolo Hiskoos (Hyskos) la oran jiray oo asal ahaan raacato ka soo guurtay Aasiya ahaa. Hiskoosku waa dadkii uu ka dhashay Nabi Ibraahim (NNKH). Waxay muddo 300 sano ah ka talinaayeen bariga dalkii Masar, waxayna qaayibeen qeybo ka mid ah dhaqammadii dhulkii fircoonnada sida mansabka fircoonka waa boqorke.  Waxay dooxada hoose (lower dalta) ee Masar ka talinaayeen ilaa boqorrada aan kor ku soo xusnay olole xooggan ku qaadeen dalkiina ka eryeen. Xilligaan ay bariga Masar ka talinayaan waa waagii Nabi Yuusuf (NNKH) uu wasiirka noqday wuxuuna ka noqday qeybta bariga dalka ee Hiskooska. Markii laga eryay dadkii Hiiskooska ahaa waxaa dagaalladii lagu qabsaday kooxo reer binu Israa’iil ah. Waa dadkaas dadkii la addoonsaday oo uu markii dambe Nabi Muuse (NNKH) ka xoreeyay gacantii fircoonkii markaas talada hayay.

Qoysaskii ka tirsanaa Kuwii Xuur Rumaysnaa oo hilaaddii talinaayay 250 sano, markii taladii lagala wareegay waxay u soo qaxeen dhukii Boqortooyadii Kuush, waxayna tafiirtoodii markii dambe degeen dalcadaha sare ee dhulka maanta Itoobiya loo yaqaan, dhammaadkiina waxay ku soo fureen arlada Soomaalida. Qoysaskaas boqorrada ahaa waxay dhashoodii deggen tahay geeska Afrika kuwaas oo maanta ah qeybo ka mid ah dadweynaha Soomaaliyeed, waana taas Singub iyo Sinmud isu magac iyo meherad ekaadeen. Markii ay qoysaskaasi soo degayeen dhulalka Soomaalidu hadda deggan tahay dabcan waxay ugu yimaadeen absaxankoodii hore oo ay markii horaba kaga hayaameen dhulalkaan. 
Bulshoweynta S/liyeed ee maanta waxay ka kooban tahay unugyadii waligoodba degganaa geyigaan, qeybo inta guuray soo guryo noqday iyo qeybo meelo kale duwan ka yimid waqtiyo kale duwan oo ku milmay isirkii dhaladka ahaa.  

TA-NETRU (Tii Nidarka):

Sidaan soo xusnay magaca Ta-Netru waxay dadkii dhulkii fircoonnadu u yaqaanneen Soomaaliya, macanahana waxaa lagu sheegay Dhulkii Eebbayaasha ama Dhulkii Dhawrsanaa. Su’aashu waxau tahay, haddii magacaas Soomaaliya loo yiqiin Af Soomaaliga ma laga helayaa? Jawaabtu waa, haa, balse dhammaan magagacyadii hore ee loo yiqiin dalkeenna afka bay ku wada daahsoon yihiin. Erayga Netru waxaa sirgaxay dadkii wax turjumaye eraygu waa Nidar. Haddaan tusaalaynno sida eraygaas wali loo adeegsado; qof baa wuxuu ku soo dhex dhacay meel halis ah, oo ama col aan bixinayn joogo ama bahal dad-qaada lagu og yahay. qofkii wuxuu magansadaa weynihii abuurtay oo wuxuu ballanqaadaa haddii maanta Eebbe bixiyo inuu sadaqo ama qurbaan bixin doono. Waxay u eg tahay in waayaha aan ka hadlaynno erayga Nidar uu ahaa ahaadaha sarreeya ee awoodda badan waa Eebbahe. Nidar wuxuu ahaa magaca weynaha la durraansado wuxuuna magacaas Eebbe iyo magacyo badan oo kale oo weynaha loo yiqiinba ka soo wada jeedeen dhulka maanta Soomaalidu deeggan tahay. Waxaa kaloo caddaatay in erayo badan oo waayihii fircoonnada la adeegsan jiray wali ku nool yihiin afka Soomaaliga sida kuwa shaxda hoose.

Afkii Masartii Hore	Afka Soomaaliga	Afkii Masartii Hore	Afka Soomaaliga
Asu	Isaga	Anka	Aniga
Dab	Dab	Bereq	Biriq
Ayah	Ayax
Cab	Kab	Tuf	Tuf (candhuuf)
Netder	Nidar	Hes	Hees
Ar	Aar	Huunn	Huunno
Usha	Usha	Haa, hey	Haahey
Hngl	Hangool

Xitaa, baadigoobka isirsidaha oo lagu daabacay Wikipedia wuxuu caddaynayaa in DNA/da Soomaalidu asal ahaan ka soo jeedo dhulka haatan loo yaqaan Masar (Egypt) => kooxda-Haplo E1b1b1a (V68) : qarnigii 19aad kahor Masiixiga => Meesha asalku : Masar iyo waqooyiga Suudaan. Tixraaca Wikipedia :( Waa dhaw, Tillmar et al. (2009) 147 rag Soomaali oo lagu jaantusay 12 Y-STR loci, waxaa la arkay in 77% (113/147) xanbarsan yihiin lamidka jaadadka hablo ee E1b1b1a1b. Ilaa hadda noqnoqodkaan E1b1b1a1b waa kan ugu badan oo laga helay hal qolo oo ummadaha dunida ka mid ah. Macnuhu waa astaantaan isku noqnoqonaysa oo ah summadda isirsidaha dadkii ku noolaa Masar waagii fircoonnada, waxay aad iyo aad isugu dhaw yihiin isirsidaha Soomaalida maanta, sidaasna waxaa la ogaaday markii 147 qof oo lab ah oo Soomaalida maanta ka mid ah DNA laga qaaday.

Tixraacyo:

ORIGINS OF HUMAN CIVILISATIONS

by

Prof. Mathole Motshekga

B.Iuris, LLB (UNISA), LLM (Harvard), LLD (UNISA)

FOUNDER DIRECTOR: Kara Heritage Institute 

Paper presented at 

 9th

 Annual African Renaissance Conference

Venue: ICC, Durban

Date: 23-24 May 2007

IYO

1.        ^ Kuhrt 1995: 186

2.       ^ Christopher Bronk Ramsey et al., Radiocarbon-Based Chronology for Dynastic Egypt, Science 18 June 2010: Vol. 328. no. 5985, pp. 1554-1557.

3.       ^ Aidan Dodson, Dyan Hilton: The Complete Royal Families of Ancient Egypt. The American University in Cairo Press, London 2004

4.       ^ Sites in the Valley of the Kings

5.       ^ ^{a b c d e f g} Grajetzki, Ancient Egyptian Queens: A Hieroglyphic Dictionary, Golden House Publications, London, 2005, ISBN 978-0954721893