Noloshii La Dhaqan Rogay (maqaal)

NOLOSHII LA DHAQAN ROGAY OO AAN LA DHEELLITIRIN

Bulshada S/liyeed badideed waxaa dhaqan-nololeedkeeda lagu tiriyaa mid reer guuraa ah. Nolosha bulshadaas waxay muddo dheer ku tiirsanayd meesiyada la dhaqdo oo ah; ari, geel, lo’ iyo gamaan.

Markay tahay xilli-roobaad waa marka guuyadu ugu nacfi roon tahaye, wuxuu qoyska reer guuraaga ahi ka dhitayn jiray xoolihiisa waxtarkii uu uga bixi lahaa xilliga kulul ee jiilaalka ah .  Neefaf ahmi ah sida orgi, wanan, awr koromo ah iyo dibiduba waxay ahaayeen kuwa la dhawro oo cadkooda ama beddelkooda la nacfisido xilliga kulul  oo biyo iyo baadba qoysku aad ugu baahan yahay. Waxaa kale oo xilliga san  la dhitayn jiray qumbayaal subag ah iyo tebbedo oodkaca (muqmad) oo iyagana uu qoysku nacfisado xilliga duunyadu caano yarayso. Kolay ku tahay Maqaarkii neef dhintay ama la qashayna wuxuu ahaa mid  la kaydsho oo lagu tashado. Intaan hab-nololeedka magaalo aad ugu fidin bulshada S/liyeed dhexdeeda waxay nolosha reerka guuraa ahayd mid dheellitiran oo baahidiisu ku miisaaman tahay wax-soo-saarkiisa. Reerka duunyo dhaqda waxaa dhuuni maalmeed u ahaa cad iyo caano oo uu goor walba si xallad leh ugu noolaa.

Intii nus qarni ah baa waxaa ku dhacay hab-nololeedkii daaqsatadii S/liyeed dhaqanrog baaxad leh. Iyadoo wali ay u tahay noloshu xoolo la soofsho iyo xero loo dhigo, iyadoo wali ay u tahay sahan la diro iyo cosob la goobo, iyadoo wali ay u tahay habeyn-guul iyo ceel lagu aroorsho….ayaa reerkii guuri jiray qaayibay canjeelo ama laxoox lagu quraacdo, bariis ama baasto lagu qadeeyo iyo cashada oo hadba cayn laga dhigo, kirliga shaahuna wuxuu ahaaday midaan dabkaba laga qaadin.

Barbaarkii beri inta hal soo xigta, golaha geelooda jilba geel jirayn jiray oo ka geeraari jiray, wuxuu maanta u baahday baakad sigaara, booc tubaaka iyo mijin qaada. Gabadhii beri inta arigooda soo mayracda, habeynkiina ku soo jeedi jirtay sooha geeddiga iyo marriinka raarka, aroortiina ku dhaashan jirtay labeenta caanahii ay xalay listay, waxay u baahatay diricii ugu dambeeyay, cadar iyo uunsi. Qumbayaashii ginginnaan jiray la illow oo koombadii subagaba waxaa loola cararaa tuulada si aan reerka sonkortu uga go’in…..sangihii beri loo tammadin jiray xilliga daran looma sugee horaa laga faasaxaa si aan reerka calashigu uga go’in. jiilaal soo barraahsadayna tabar looma hayee qaylo dhaan baa loo diraa dhan walbaba. 

Reerkii soofsan jiray isagoo xeryihiisu buuxaan buu noqday midaan isku fillayn. Cilladduna mid kale maahee magaaladii la bartay baa la eeday. Garaad wax lagu la soo baxo laga ma barane, waxaa laga kororsaday baahida nafta iyo balwaddeeda oo batay. Haddii noloshii reerka guura oo ahaa unugga bulshada S/liyeed labantayna waxaa labmay guud ahaan noloshii mujtamaca S/liyeed, waana sababta asaasiga u ah baan qabaa, in badan oo ka mid ah qas-nololeedka maanta ka jira S/liya. Waxaan qabaa horumarinta dalka iyo kobcinta dhaqaalihiisa, inay tahay in laga bilaabo unugga bulshada waa qoyska guuree, waana in la gaarsiiyo ama la tuso iskufillaan dhammaystiran. Taas waxay ku imaan kartaa:

- In la helo biyo jaban oo aysan xooluhu u qadin. Haddii laga dhawro meelaha godan oo biyuhu ku aruuraan in dhulku liqo ama la joojiyo biyaha ku qulqula togagga oo la sameeyo biyo-xireenno ama harooyin, waxaa loo heli karaa xoolahaa biyo jaban.

- In loo abuuro xoolaha calaf sida; cawska naaxinta iyo kan caanaha kordhiya, xooluhuna ka koraana isku halleyntan tigaadda dhibicda roobka oo marar badan la waayi karo.

- In qoyska raacatada ahi ku miisaamo tirada iyo tayada xoolaha uu dhaqdo awooddiisa dhaqasho, iskuna jaangooyo dakhliga duunyadiisa iyo kharashka ku baxa. Waxaa ka faa’iido roon xoolo badan oo kharash badan, kuwa kooban oo dakhli fiican leh.

- Dugsiyada dalka waa in aan ku jihaynnaa waxbarashada daaweynta iyo tayo kordhinta xoolaha. Waa inaan yaraynno waxbarashada bay’addeenna aan wax ka soo saarayn ama hormarinnayn, sida barashada afafka qalaad.

- Digada xoolaheenna waa in aan u rogno tamarta aan wax ku karsanno. Waxaa maanta hawlgala, ka-soo-saarka digada, neefta la shito ama wax lagu karsho. Waxaa kale oo dhabawday in isla digada laga nuugi karo shidaalka gaadiidka oo haddeerba meelo dunida ka mida laga taagay warshado hawshaas fuliya.

Neef-ka-nuugidda digada oo ah mid  sahlan waa yool si dhoqso ah loo gaari karo, waana hawl ku toolmoon ganacasatada S/liyeed ee bagaashka iyo bambiirada dalka soo dhoobta. 

Hadday digada xoolaheennu noqoto tamarta aan shiddanno sow dhirteennu ka badbaadi mayso goynta xaalufisay geyigeenna oo sow duunyada aan dhaqanno noqon mayso mid waxtar sare leh oo sow raacatadu gaari mayso iskufillaan, illeyn xoolahoodaa door dhalaya waa noolba e……

Marka la hanto qodobbada aan soo marnay, waxaa sahlanaan doonta nagaynta reerkii geeddiga joogtada ah u yeelnaa. Markaas waxaa suurtoobi karta in dadku wax barto, kor-u-qaadista hab-nololeedkana loo ambaqaado. Waxaa kaloo dhici doonta (idin eebbe) in beelaha S/liyeed oo nagaaday ka koraan colaadaha iyo dhiillooyinka hari waayay.

Aqoonyahanka S/liyeed ee goor walba ku hawlan hammiga madaxnimo iyo laactanka siyaasadda sow kuma habboona inuu shahaadoonyinkiisa tuujiyo oo bulshadiisa uga miiro waxtar nolosheeda kor u qaadi kara?

Daab gudimmo weli sooma jarin, wiilashaan diray e

Halka dunida lagu geeddi yahay, dayiba maysaane

Ummaddii daryeel weli ma helin, daacadda ahayd e

Sidii bay u dooyaysan tahay, damashii weynayde

Sidii bay duleeddada dhar la’i, ugu dab jeexaane

Sidii baa dugaag uga gurtaa, daaqa xoolaha e

Sidii baa duddada aar dhiciyo, dacaw u joogaane

Sidii baa dagaalow biyaha, loo dawariyaaye

Sidii bay degmadu ceelashii, ugu dar leeftaaye

Sidii bay u dabagoosi tahay, haradii Doolloode

Oo waliba dibindaabyo iyo, diriri joogtaaye

     Axmad Ismaaciil Diiriye (Qaasin)