Shiica شيعة‎‎-Q.3aad

Calankii Khilaafaddii Faadimiya

       

Dawladihii Shiicada

Wixii ka dmabeeyay xasuuqii Karbala, xoogaggii shiicadu waxay si joogta ugu jireen loollan siyaasadeed oo ay meelo ka la duwan ku la galeen maamulladii laga sameeyay dunida islaamka, waxayna meelo ka la duwan ka yagleeleen dawlado ku salaysnaa fikradihii shiicada.

Al-Idiriisiya (788-974 MD): waxaa gundhigay Idriis ibnu Cabdalla oo ku abtirsaday Cali ibnu abu Daalib iyo afadiiisii Faduma bintu Max’d (CS). Kadib, goobtii dagaalee Fakh ee dhacday bishii Lixaad 11-dii, 786 MD oo ku dhexmartay Khilaafadii Cabbaasiyada iyo xisbi shiica oo uu hoggaaminaayay Xuseen ibnu Cali oo uu awowe u ahaa al-Xasan ibnu Cali baa Idriis ibnu Cabdalla oo ka tirsanaa ururkii shiicadu u qaxay dhulalka Maqrib la yiraahdo, wuxuuna markii dambe Marooko ka yagleelay boqortooyadii al-Idriisiya.

Boqortooyadii Cuqayliya (990-1096 MD): sida magacu canbaarsan yahay waxay gundhigayaashii boqortooyadaasi ku abtirsadeen banu Cuqayl oo ahayd qolo ka tirsanayd Reer banu Kacab. Markii hore, waxay awood xagga talada ku yeesheen gobolkii la oran jiray Diyaar al-Bakar, kadib waxay ka la wareegeen Moosul Boqortooyo la oran jiray Buweyah, waxayna halkaas ka dhigteen saldhiggoodii ugu weynaa. Waxay is ku sii fiidiyeen gobolladii Ciraaq ilaa ay kaabiga u tageen Baqdaad. Markaas kadib, waxaa heshiis la galay khaliifkii waagaas talinaayay, wuxuuna u oggolaaday inay ka taliyaan Moosul, Kuufa iyo Jamciyah. In kastoo hoggaamiyahoodii nin-doorka ahaa ee la oran jiray Muqallad uu heshiiskaas galay, haddana waxaa ka go’nayd inuu Baqdaad qabsado, waxaase dilay nin calool-u-shaqayste ahaa oo Turkiya sannadkii 1001 MD. Waxaa taladii Cuqayliya la wareegay wiilkii Muqallad ee ahaa Qirwaash oo sii waday ololihii aabbihiis.

Buweyayiin (934-1055 MD): Waxay mar ka taliyeen qeybo kamid ahaa Ciraaq iyo Iiraanta maanta.

Ilkhanayd (1256-1335 MD): markii hore, waxaa laga yagleelay qarnigii 13aad Faaris/Beershiya, waxayna sida la qabay ka tirsanayd Imbaroodooriyaddii Maangoolka. Waxay ka dhalatay ololihii weynaa ee uu sameeyay manaxaagii Hulaqa ee uu awowga u ahaa duuligii caanka ahaa ee Jeenkiis Khaan. Reer Ilkhanayd markii hore waxay qaayibeen diimo ka la duwan gaar ahaan Buude iyo Masiixiyadda. Mar dambe oo ku beegan 1295 MD ayay madaxdii Ilkhanayd qaayibeen shiicanimada, waxaana kobciyay Hulaqa walaalkiis Oljaytu.

Bahmaanis (1347-1527 MD): waxay ka samaysantay dalcadaha Dikaan ee koonfurta Hindiga, waxayna ahayd saldanad door ahayd guyaashii dhexe.

Khilaafaddii Faadimiya (909-1171 MD): waxaa loogu magacdaray Faduma bintu Nabi Max’d (CS), waxayna ka talisay inta badan dhulalkii Maqrib, Shaam, qeybo Carabiya kamid aha, Maka iyo Madiina. Markii hore waxay ka bilaabatay dagaal dhacay 909 MD oo uu abu Cabdalla oo ammaanduule shiica ahaa u xukun uga tuuray hoggaamiye sunni ahaa oo ka talinaayay Waqooyiga Afrika.

Boqortooyadii Safawiya صفوی (1501-1722 MD): waxay ahayd boqortooyo taxane ahayd oo markay ugu awoodda badnayd ka talin jirtay; Iiraan, Asribijaan, Bahrayn, Armiiniya, inta badan Joorjiya, Waqooyiga Qooqaas, Ciraaq, Kuwayd iyo Afqanistaan, sidoo kale qeybo kamid ahaa Turki, Bakistaan, Suuriya, Turkiministaan, iyo Usbakistaan. In kastoo ay burburtay sannadkii 1736 MD, haddana waxaa lagu tiriyaa inay gogoldhig u noqotay dawladda casriga ee Iiraan ee dhinacyo badan ka horumarsan.