GEDO IYO SANAAG WAA LABO GOBOL OO S/LIYEED OO KALA GEESA OO ISU GEDO DHAW

Labada gobol ee Gedo iyo Sanaag waxay ka mid ahaayeen 3dii gobol oo S/liya ugu waaweynaa. Waxaa labadooduba eebbe ku mannaystay dagallo dabeecado kala jaada leh oo wada carrasan ah. Kan hore wuxuu dhacaa koonfta galbeed ee dalka, kan dambana wuxuu dhacaa waqooyiga bari ee isla dalka. Labadaas gobol oo la oran karo waa kuwa ugu billicsan S/liya waxaa ka mida dhalannadooda  kala jaadka ah: 

GEDO: 

1-Gawraar: waa dhul kaymo leh oo meesiyada S/lidu raacato  ku dhaqmi og yihiin

2-Diirhara: dhul ciid cas oo raamo leh amase cammuud. Dhulkaan waa dhul hawd ah oo xoola dhaqatadu ammaanto, wuxuuna door weyn u leeyahay geela oo Gedo si weyn looga dhaqdo loogana tixgeliyo.

3-Shaway:  Bannaano iyo buuro gaagaaban oo arigu ku dhaqmi og yahay

4-Adabla' ;  Darar/Saro; waa dhul leh buuro waaweyn oo qaarkood leeyahay dul fidsan oo la dagi karo oo loogu yeero Dullo. Dhulkaani waa mid bilicsan oo haddii la hormariyo ku habboonaan kara dalxiiska, oo dunida maanta noqon kara il dhaqaale oo wacan.

5-Daawo: waa dhul leh geed hoosaad iyo kaymo goosgoos ah, waxaana si wacan ugu dhaqmi kara xoolaha nugulka ah, wuxuuna noqon karaa dhul beereed.

6-Garbo: waa dhul dooxooyin ah oo biyo leh, wuxuuna ku wacan yahay Ariga iyo beeraha.

7-Gogol: waa dhul fidsan oo biyuhu ku soo aruuraan, kuna wanaagsan beerashada.

8-Gubbo: waa dhul risku ku badan yahay oo Idihu si wanaagsan ugu dhaqmi karaan.

9-Farcaddo: waa dhul cadduun didib ah leh

SANAAG

1-Sool: waa dhul oommane ah oo meesiyada la raacdo ku dhaqmi karaan.

2-Xadeed: waa dhul  bannaano ah oo risku ku badan yahay, waana dhul idiha si xooggan loogu dhaqo.

3-Dhagax-labagood: waa dhul dooxooyin iyo buuro goosgoos ah leh, wuxuuna ku wacnaan karaa duunyada iyo dalagyadaba.

4-Gebi: Dhulkaani waa mid wacdaro gooniya leh, waa dhul boholo aad iyo aad u waaweyn leh oo haddii aad gasho maalmo ku socon karto. Boholakani waxay leeyihiin biyo durdur ah, waxaana la yaab leh in inta hoos loogu dhaadhaco hogaggaan la degi karo, iyadoon dadka dusha sare marayaa ku arki karin. Sow ma noqon karo dhul ku wanaagsan in mararka colaadaha iyo musiibooyinka kalaba ay jiraan laga dhigto gabbaad?

5-Booxaar:waa dhul guuyadu ku dhaqanto.

6- Bocaado: waa dhul biyo leh oo tayo wacan leh oo beer iyo duunyo dhaqashaba ku habboon.

6-Buur: dhulka buuralayda ee Sanaag waa dhul bilicsan oo indhadaraandar leh, waxaana ka mida buurta Daalo iyo fiiqa ugu dheer Soomaaliya oo idil waa Suurad e.

Buurahaasi waxay leeyihiin dabeecad-dhuleedyo kale geddisan, waxaan ka mida magacyada loo yaqan; Macag iyo Madar oo ah meelo biyuhu ku soo hoobtaan, Aaroor, Cayow iyo Raacin.

Dhulka Sanaag waa dhul taariikhiya oo tolka degaa uu si wanaagsan uga muuqday  taariikhda s/liya. Wuxuu tolkaas ugu badan degaankaas leeyahay taariikh isimeedka ugu dheer tolalka S/liyeed (sidaan u maqallay). Waxaa ka taliyay ilaa iyo afar iyo labaatan isin, oo uu ugu horreeyay Xasan Dhiidhiin, uguna dambeeyay isinka maanta ka taliya oo ah Suldaan Saciid Suldaan Cabdisalaan Suldaan Max’uud.

Waxaa ugu caansan isimaddaas Suldaan Max’d Cali Shire Cawl oo la yiri gumeystihii Ingriisku wuxuu u soo jeediyey inuu noqdo Suldaanka guud ee gobollada Waqooyiga S/liya. Waxaa kaloo dhulkaas mar ka soo baxay nin hal adag oo horjooge ka noqday qolo ka mida tolka Warsangaliga oo la oran jiray Dhahar oo nin alle caasiya oo malaha haladeygga ninkaasi ka yaabiyay yiri:(wixii Dhahar yiri; allaa yiri).

Sidoo kale gobolka Gedo oo inta badan uu dego tolka Sade Daarood, waxaa uu taliyay isimo magac ku leh hab beeleedyada S/liya, oo uu ka mid ahaa uguna caansanaa ugaas Xirsi ugaas Max’d oo waayihii dawladdii Talyaanigu dalka S/liya ka arriminaysay ku koolkoolisay ugaaska ugaasyada, waxaana ilaa maanta jira madallo dalka Talyaaniga ah oo ugaaskaas sawirkiisu suran yahay. Gedana ma Dhahar la’ayn!