Shiica شيعة‎‎-Q.3aad

Calankii Khilaafaddii Faadimiya

       

Dawladihii Shiicada

Wixii ka dmabeeyay xasuuqii Karbala, xoogaggii shiicadu waxay si joogta ugu jireen loollan siyaasadeed oo ay meelo ka la duwan ku la galeen maamulladii laga sameeyay dunida islaamka, waxayna meelo ka la duwan ka yagleeleen dawlado ku salaysnaa fikradihii shiicada.

Al-Idiriisiya (788-974 MD): waxaa gundhigay Idriis ibnu Cabdalla oo ku abtirsaday Cali ibnu abu Daalib iyo afadiiisii Faduma bintu Max’d (CS). Kadib, goobtii dagaalee Fakh ee dhacday bishii Lixaad 11-dii, 786 MD oo ku dhexmartay Khilaafadii Cabbaasiyada iyo xisbi shiica oo uu hoggaaminaayay Xuseen ibnu Cali oo uu awowe u ahaa al-Xasan ibnu Cali baa Idriis ibnu Cabdalla oo ka tirsanaa ururkii shiicadu u qaxay dhulalka Maqrib la yiraahdo, wuxuuna markii dambe Marooko ka yagleelay boqortooyadii al-Idriisiya.

Boqortooyadii Cuqayliya (990-1096 MD): sida magacu canbaarsan yahay waxay gundhigayaashii boqortooyadaasi ku abtirsadeen banu Cuqayl oo ahayd qolo ka tirsanayd Reer banu Kacab. Markii hore, waxay awood xagga talada ku yeesheen gobolkii la oran jiray Diyaar al-Bakar, kadib waxay ka la wareegeen Moosul Boqortooyo la oran jiray Buweyah, waxayna halkaas ka dhigteen saldhiggoodii ugu weynaa. Waxay is ku sii fiidiyeen gobolladii Ciraaq ilaa ay kaabiga u tageen Baqdaad. Markaas kadib, waxaa heshiis la galay khaliifkii waagaas talinaayay, wuxuuna u oggolaaday inay ka taliyaan Moosul, Kuufa iyo Jamciyah. In kastoo hoggaamiyahoodii nin-doorka ahaa ee la oran jiray Muqallad uu heshiiskaas galay, haddana waxaa ka go’nayd inuu Baqdaad qabsado, waxaase dilay nin calool-u-shaqayste ahaa oo Turkiya sannadkii 1001 MD. Waxaa taladii Cuqayliya la wareegay wiilkii Muqallad ee ahaa Qirwaash oo sii waday ololihii aabbihiis.

Buweyayiin (934-1055 MD): Waxay mar ka taliyeen qeybo kamid ahaa Ciraaq iyo Iiraanta maanta.

Ilkhanayd (1256-1335 MD): markii hore, waxaa laga yagleelay qarnigii 13aad Faaris/Beershiya, waxayna sida la qabay ka tirsanayd Imbaroodooriyaddii Maangoolka. Waxay ka dhalatay ololihii weynaa ee uu sameeyay manaxaagii Hulaqa ee uu awowga u ahaa duuligii caanka ahaa ee Jeenkiis Khaan. Reer Ilkhanayd markii hore waxay qaayibeen diimo ka la duwan gaar ahaan Buude iyo Masiixiyadda. Mar dambe oo ku beegan 1295 MD ayay madaxdii Ilkhanayd qaayibeen shiicanimada, waxaana kobciyay Hulaqa walaalkiis Oljaytu.

Bahmaanis (1347-1527 MD): waxay ka samaysantay dalcadaha Dikaan ee koonfurta Hindiga, waxayna ahayd saldanad door ahayd guyaashii dhexe.

Khilaafaddii Faadimiya (909-1171 MD): waxaa loogu magacdaray Faduma bintu Nabi Max’d (CS), waxayna ka talisay inta badan dhulalkii Maqrib, Shaam, qeybo Carabiya kamid aha, Maka iyo Madiina. Markii hore waxay ka bilaabatay dagaal dhacay 909 MD oo uu abu Cabdalla oo ammaanduule shiica ahaa u xukun uga tuuray hoggaamiye sunni ahaa oo ka talinaayay Waqooyiga Afrika.

Boqortooyadii Safawiya صفوی (1501-1722 MD): waxay ahayd boqortooyo taxane ahayd oo markay ugu awoodda badnayd ka talin jirtay; Iiraan, Asribijaan, Bahrayn, Armiiniya, inta badan Joorjiya, Waqooyiga Qooqaas, Ciraaq, Kuwayd iyo Afqanistaan, sidoo kale qeybo kamid ahaa Turki, Bakistaan, Suuriya, Turkiministaan, iyo Usbakistaan. In kastoo ay burburtay sannadkii 1736 MD, haddana waxaa lagu tiriyaa inay gogoldhig u noqotay dawladda casriga ee Iiraan ee dhinacyo badan ka horumarsan.

Shiica شيعة‎‎-Q.2aad

 

Shiica شيعة‎‎-Q.2aad  

               

Al-Xasan ibnu Cali ibnu Abu Daalib

Markii Cali (RC) uu dhintay waxaa khilaafnimadii loo doortay al-Xasan oo ahaa curadkii Cali iyo Fadumatu-Sahraa (ina Nabi). Sidaas darteedna, Shiicada Labiyo Tobonleyda iyo Saydiyiintu waxay u haystaan imaamkii labaad, halka Mustaclida Ismaaciiliya u haystaan imaamkii kowaad. 6 bilood ama 7 bilood kadib wuxuu Xasan uga haray khaliifnimadii Mucaawiya ibnu Abu Sufyaan oo sidaas ku noqday khaliifkii Umawiyada, isagoo Cusmaan (RC) ahaa kii kowaad.

Xasan wuxuu caan ku ahaa wax-siinta saboolka, naxariista kuwa tabarta yar iyo cibaadaysi xoogganaa. Sida la sheegay isagoo markaas da’diisu tahay 45 sano ayay xaaskiisii oo la oran jiray Jacda bintu al-Cashaa’id ku sumaysay Madiina, waxaana lagu aasay qubuuraha Jannaad al-Baaqi. Sida la sheegay waxaa Jacda xodxotay oo u ballanqaaday guur iyo xoolaba Mucaawiya. Markuu Xasan dhintayna waxay ku degdegtay oo aadday madashii Mucaawiya ka talin jiray. Ballantii inuu guursan doono waa uga baxay, wuxuuse u guuriyay nin kale.

Si kastaba ha ahaatee, is la markii loo doortay al-Xasan khaliifnimada, waxaa ka horyimid oo cambaareeyay Mucaawiya ibnu Sufyaan, wuxuuna ku dhawaaqay inuusan khaliifnimadiisa aqoonsan doonin. Markaas kadib, waxay labada dhinac intii muddo ah is weydaarsanayeen warqado. Warqadahaas oo ku kaydsan buugaagta Jacfar iyo Madiluug, waxaa ku xusan doodo fiiro mudan. Warqadahaas mid kamida wuxuu ku xusay hadal la sheegay inuu ka yiri Cali (RC) u-doorashadii Abu Bakar khaliifkii 1aad, hadalkaas oo ahaa: ‘Haddii Abu Bakar loogu doortay inuu Qureesh ka dhashay, muhaajirna ahaa, sidaasna looga doorbiday Ansaar, waxaa uga sii dhaw khaliifnimada xubnihii ka dhashay qoyskii Nabi Maxammad (CSS). Mucaawiye, wuxuu uga jawaabay doodda noocaas ah; ‘anigoo qiraaya wacnaanta qoyskii Nabi Maxammad (CSS), haddana arrinku wuxuu daaran yahay waayo-aragnimo xagga maamulka’. Wuxuu ka loo yiri Mucaawiye; ‘waxaad doonaysaa sida inaan xaaladda hadda taagan ku dhammaynno wadahadal iyo nabdoonaan, laakiin arrinkeenna maanta wuxuu u eg yahay kii dhexyiil Abu Bakar iyo qoyskiinna, geeridii nabiga kadib. Wixii ku soo gabagabeeyay hadalkiisii; ‘waa ka da’ weynhay, xagga taladana waa kaaga waayo aragsanahay, haddaad maanta ii hoggaansanto, waxaad iga dhaxli doontaa khaliifnimada’.

Haddii dhawr warqadood la is dhaafsaday, waxna ku hagaagi waayeen, wuxuu Mucaawiye bilaabay abaabul, wuxuuna u diray ciidan dhammaa 60,000 oo nin Maskin oo ku tiil wabiga Dijla oo ku dhawayd Moosul. Wuxuu qorshaha Mucaawiye ahaa in uu Xasan heshiis ku qasbo ama uu weeraro kahor intuusan diyaargaroobin. Wuxuu ogaa Mucaawiye, xitaa haddii uu dilo ama jabiyo Xasan in xubin ka loo Reer bin Haashim ah la dooran doono, loollankuna uusan istaagi doonin. Sidaas darteed, waxaa ka go’naa inuu tanaasul ka helo al-Xasn.

Markii uu warkii colka Mucaawiye soo gaaray Xasan, isna wuxuu abaabulay ciidan cududdiisu dhammayd 12,000 oo nin oo uu hoggaaminaayay Cubaydallaah ibnu al-Cabbaas, waxaana la faray inay u dhaqaaqaan dhankii Maskin, is la markaasna waxaa loo sheegay inaysan weerar bilaabin in la soo weeraro mooyee, sugaanna al-Xasan iyo xoogga kale oo ka daba imaan doona.

Intii uu colkuu Xasan diray uu ku sugnaa Maskin, Xasan laf ahaantiisa ayaa dhibaato ka la kulmay Sabbaad oo u dhawayd al-Ma’aadin. Waxaa dhibka keenay goor ku beegnayd salaaddii subaxa ayuu Xasan khudbad jeediyay uu ku sheegay inuusan Eebbe hortiis qof muslina necbayn, is la markaasna uusan doonayn inuu cid dhibaateeyo. Warkaas baa cutubyo ka tirsanaa ciidankiisii u qaateen inuusan dagaal doonayn oo uu rabo inuu tanaasulo, wayna gadoodeen, waxayna bilaabeen inay saldhiggii ciidanka bililaqaystaan. Xasan wuxuu ka soo dhexbaxay qaskii meesha ka abuurmay, waxaase jidgal ku sameeyay nin ka tirsanaa Khawaarijtii oo la oran jiray al-Jarraax ibnu Sinnaan, kaas oo bawdada billaawe uga dhaawacay, isagoo ku qeylinaayay; “Alla weyn! Sidii aabbahaa oo kale baad gaal noqotay”. 

Intii uu Cubaydallaah iyo ciidankuu hoggaaminaayay ay Xasan ku sugayeen Maskin baa waxaa ergo u soo diray Mucaawiye, waxaana loo soo tabiyay waraan sugnayn oo ahaa; ‘wuxuu Xasan idin soo faray inaysan dagaal bilaabin inta uu wadahadalku ii socdo”. Ciidankii Kuufa ee Xasan ka socday arrinkaas waa ku gacansayreen, waxaase mar labaad ergo qarsoodi ah soo diray Mucaawiye oo Cubaydallaah ugu dhaartay inay run tahay Xasan inuu codsaday nabadgalyeyn, is la markaasna waxay Cubaydallaah loo sheegay in la siin doono 1,000,000 dirham oo waliba nus hadda la siinaayo, inta kalana Kuufa lagu siin doono. Cubaydallaah, wuu yeelay soojeedintii wuxuuna la saftay dhinicii Mucaawiye. Ciidankii Cubaydallaah waxay sugayeen inuu tujiyo salaaddii subxanimo, markay waayeen oo ay u caddaatay inuu dhakray, way cambaareeyeen waxaana hoggaaminta la wareegay Qays ibnu Sacad. Mucaawiye wuxuu Qays ku dayay laaluush iyo weerarba laakin Qays ciidankiisii way is ka caabbiyeen labadaba.

Markaas kadib, wuxuu Mucaawiye qoray warqad uu ku sheegay in Xasan isaga dabadi khaliifniamda leeyahay. Wuxuu ka loo ballanqaaday inuu siin doono wax kasta oo uu doonaayo. Soojeedintaas Xasan waa yeelay wuxuuna wadahadalkii heshiiska labada dhinac u xilsaaray Caamir ibu Salma al-Xamdaani iyo dumaashigi Maxammad ibnu Cashtaad.

Markii la wadahadlay Mucaawiye wuxuu qoray warqad, wuxuuna ku sheegay in al-Xasan u dhaxli doono xukunka isaga dabadi, 1000,0000 dirham uu ka siino doono Baytul Maalka sannad walba iyo inuu isagu yeelan doono canshuurtii dhulka ee Faasa iyo Darabjirid, dadka u qabanaaya canshuurtaasna uu isagu soo magacaaban doono. Warqadii waxaa wada saxiixay afar dhinac oo ergooyina Bishii 8aad, 661 CD.

Markii Xasan warqaddii soo gaartay wuu ka maagtay, wuxuuna ku celiyay Mucaawiye uu ku leeyahay kuu hoggaansami maayo ilaa aad nabadgeliso dadka. Mucaawiye warqad cad buuu inta soo saxiixay/shabbadeeyay u soo diray oo ku yiri ku qor ciddii aad doonto. Aakhirkii wuxuu al-Xasna taladii Ciraaq ku wareejiyay Mucaawiye bishii Siddeedaad 661 CD.

Al-Xuseen ibnu Cali

Markii Xasan ibnu Cali geeriyooday sannadkii 670 CD, waxay Shiicadii Cali (Taageerayaashii cali) ku dhawaaqeen inay imaamnimada u aqonsan yihiin Xuseen ibnu Cali abu Daalib. Waxaase arrintaas diiday Xuseen laf ahaantiisa, isagoo u sheegay dadkii taageersanaa inay arrintaas dib u dhigaan inta uu Mucaawiye ka dhimanaayo, wuxuuna yiri; waa inaan xurmaynnaa heshiiskii dhexmaray al-Xasan ibnu Cali iyo Mucaawiye.

Markii Mucaawiye dhintay sannadkii 680 CD waxay taageerayaashii Mucaawiye ama Reer Umawiyaha u doortoon Khaliif Yasiid 1aad oo uu dhalay Mucaawiye ibnu abu Sufyaan. Waxaa arrintaas is la markiiba diiday Xuseen ibnu Cali, wuxuuna u arkay in la jabiyay heshiiskii dhexmaray Mucaawiye iyo walaalkiis Xasan. Waxaa aad u taageeray mawqifkii Xuseen reer Kuufa, waxayna si is-dabajooga ugu soo diraayeen dhambaallo ay uga codsanayeen inuu yimaado Kuufa si loogu caleemosaaro Khaliifnimada.

Haddaba, Xuseen oo ay weheliyaan ilaa 70 qof oo xigtadiisii iyo dad taageersanaa ka koobnaa baa aaday Kuufa, hase yeeshee, markay marayaan meesha la yiraahdo Karbala baa waxaa jidka u galay ciidammo tiro badnaa oo uu soo diray Yasiid ibnu Mucaawiye, waxayna halkaas si foolxun ugu dileen Xuseen ibnu Cali oo uu awowe u ahaa Nabi Maxammad (CSS), inta badan dakii weheliyayna way xasuuqeen. Sidaas darteed, maalintaas oo ku beegnayd 10-kii Muxarram, 61 Hijriya ama bishii Tobnaad 10-keedii, 580 CD waxay astaan u noqotay baroordiiq weyn oo ilaa maantadaan loo sameeyo dilkii Xuseen iyo xigtadiisii, waxaana maalintaas loo yaqaan Caashuura.

Ciidammada jidgalka sameeyay waxaa hoggaaminaayay al-Xor bin Yasiid al-Tamiimi, gacan-ku-dhiiglihii dilay Xuseen-se waxaa la oran jiray Shamar binul Joosh al-dabbaabi al-Hawaasini. Madaxa ayay ka jareen Xuseen, waxaana kamid ahaa dadkii lala dilay cunug uu isagu dhalay oo 6 bilood jir ahaa oo la oran jiray Cali al-Asqar. Dumarkii iyo carruurtii badbaaday waxaa loo kaxaystay maxaabbiis ahaan.

Dhacdadii goobtii Karbala waxay diin ahaan iyo dhaqan ahaanba u saamaysay Shiicada. Sidoo kale, dhacdadaas foosha xun waxay aad u sii ka la fogeysay dhinacyadii muslimiinta ahaa is khilaafsanaa. 

Sida ka muuqata bilawgii khilaafaadka muslimiinta, la is ku ma hayn arrimo xagga diinta ku saabsanaa ee waxaa la is ku hayay hoggaaminta muslimiinta. Waxaa ka loo meesha ku jiray qabyaalad sida, Reer banu Haashim oo ay is hayeen Reer banu Ummawiya. Waxaa ka loo muuqata in si waab walba dhiniciisa taageero u helo uu adeegsaday diintii, isagoo dhinicii kale ka dhigaaya mid ku gafay diintii ama gaaloobayba. Ilaa xilliga la joogo khilaafka ka dhex-oogan dhinacyada muslimiinta waxaa saldhig u ah khilaaf siyaasadeed sida, kan waayahaan u dhaxeeya Sacuudi Carabiya iyo Iiraan.  

        

                              

Shiica شيعة‎‎

     Shiica شيعة‎‎-Q.1aad                 

Erayga Shiica macnahiisu waa hiilliyaal, waana laan kamida islaamka oo lagu rumaysan yahay inuu Cali ibnu Abu Daalib ahaa kii dawga u lahaa hoggaaminta muslimiinta geeridii nabiga kadib, waana halka ay ku kale rogmadeen laanta kale ee sunniga loo yaqaan. Sunniyiintu waxay rumaysan yihiin inuusan Nabi Maxammad (NNKH) uusan ka dardaarmin qofka hoggaaminta muslimiinta qaban doona geeridiisa kadib, sidaas darteedna uu abu Bakar al-Saddiiq ahaa hoggaamiyihii kowaad ee si wadatashiya (shuura) loo doortay.

Waxaa mudan in la xuso, in bishii Lixaad 8-deedii, 632 CD oo ahayd maalintii Nabi Maxammad (CSS) uu geeriyooday, in labadii qabiil ee Khasraj iyo banu Aws oo ku midaysnaa magaca al-Ansaar (gargaarayaal) ay ku shireen aqal la oran jiray Saqiifa (سقيفة بني ساعدة‎‎) iyagoon la socodsiin kooxihii la oran jiray Muhaajiriin. Haddaba, sida uu Maxammad ibnu Jariir Tabaari ku xusay buuggiisii Taariikh, Cumar bin Khadaab (RC) baa arrinta maqlay kadibna wuxuu aaday gurigii Nabi Maxammad oo abu Bakar al-Saddiiq (RC) u ku sugnaa. Cumar gurigii ma galine inta irridkii istaagay buu faray in abu Bakar u soo baxo. Markaas abu Bakar, Cali ibn abu Daalib iyo xigtadii Nabigu waxay mashquul ku ahaayeen abaabulkii aasitaankii Nabiga, sidaas darteedna, abu Bakar waa cudurdaartay. Cumar mar kale buu fartiin diray, isagoo xusaaya in arrin degdeg ahi jirto. Abu Bakar, mar dambuu soo baxay, markay is wareysteenna waxay wada aadeen aqalkii Saqiifa ee lagu shirsanaa. Dood kadib, Cumar baa inta istaagay soo jeediyay in abu Bakar loo doorto hoggaaminta muslimiinta, waana lagu raacay. Hase yeeshee, waxaa jiray kooxo rumaysnaa inuu Cali bin abu Daalib (CS) ku habboonaa hoggaaminta. Markaas buu baxay magaca Shiica (hiilliyaal). 

Dadka rumaysan shiicanimada oo hadda lagu sheego 10-13% dadweynaha muslimka waxay rumayntoodu ku salaysan tahay Qur’aanka, Sheekadii Nabiga (Xaddiis) iyo Sheekooyinkii Imaamyada. Shiicadu waxay u haystaan in Cali (CS) ahaa mid xagga Eebbe loogu doortay hoggaamnita muslimiinta, sidaasna ku noqday imaamkii kowaad, waxaana ku xiga siday qabaan xubno ku abtirsada qoyskii Nabi Maxammad (NNKH) ama Ahlu Beyd.

Shiicadu waxay u kala baxdaa laamo kala duwan, waxaase ugu waaweyn seddexda; Labiyo Tobanley, Ismaaciiliya iyo Saydiya (Saydiyiin). Labiyo Tobanleyda oo ah laanta ugu weyn (ilaa 85% Shiicada oo dhan), waxay rumaysan tahay inay jiraan 12 imaam oo Cali ibnu Abu daalib ka soo bilawda kuna dhammaada Maxammad al-Mahdi oo ah imaam daahsoon oo soo banbixi doona, ahna mahdiga la sugaayo. Ismaaciiliyadu waxay rumaysan tahay in Ismaaciil ibnu Jacfar ahaa imaam dhaxlay imaamnimadii Jacfar al-Saddiiq, waana halka ay uga geddisan yihiin Labiyo Tobonleyda. Saydiyiintu (ilaa 40% muslimiinta Yaman) waxay rumaysan yihiin in Sayd ibnu Cali oo uu awowe u ahaa Xuseen ibnu Cali, yahay imaamkiii 5aad. Waxay Saydiyiintu meesha ka saareen “taqiya” ama “kitmaan” oo ah in qofku qarin karo waxa uu rumaysan yahay hadduu nafta u yaabo. In kastoo sunniyiintuba ay la tahay in arrinku bannaan yahay mararka qaar, haddana waxaa aad u xoojiya Labiyo Tobonleyda.

Guud ahaan Shiicada, waxaa tiirar adadag u ah Ahlu Kisaa ama Reerkii Huga oo ah Nabi Maxammad (CSS), Cali ibnu Abu Daalib (CS), Faaduma (ina Nabai Maxammad), Xasan iyo Xuseen oo ilmo Cali ah. Waxay imaamnimada ay Shiicadu rumaysan tahay ku saleeyeen Ahlu Kisaa iyo xubnihii ka firay, waxayna rumaysan tahay in Ahlu Kisaa iyo firkoodu kaligood daw u leeyihiin inay muslimiinta hoggaanshaan.

Bilagii Qilaafka (Fitnadii 1aad)

Bishii Toddobaad 1-deedii, 656 CD ayaa Madiina waxaa lagu dilay Khaliifkii 3aad Cusmaan bin Cafaan (NKH), waxaana dilay rag laga soo abaabulay imaaraddii Masar oo markaas gadoodsanayd. Dilkii Cusmaan waxaa xigay in Khaliifkii 4aad loo doorto Cali ibnu Abu Daalib (CS), waxaase ka horyimid Mucaawiya bin Abu Sufyaan oo markaas ahaa guddoomiyihii gobolkii Shaam. Mucaawiya oo ay is ku qolo ahaayeen Cusmaan (Reer Ummawiya) wuxuu aad u qawadsanaa sidii loo dilay Cusmaan iyo in kuwii dilkiisa ka dambeeyay aan la maxkamadayn, is la markaasna kamid noqdeen ciidammadii taageersanaa Cali.

Khaliifkii wuxuu u diray ergo ahaan Duqii Sare ee Reer bin Bajiila ee la oran jiray Jariir, ahaana xaakinkii Xamdaan si uu u la soo hadlo Mucaawiya, markuu ku gacaan-sayray Mucaawiye ergaygii, wuxuu Cali abaabulay ciidan xoogganaa oo dhammaa 80,000 oo dagaalyahan oo sida la sheegay ay ku jireen 400 Muhaajiriin iyo Ansaar ahaa, 70 asxaabi oo ka qeybgalay Goobtii Badar iyo 70 ka qeybgalay dhaartii Xudaybiya. Waxaa ka loo kamid ahaa urur ka koobnaa 300 nin oo kor ka qaybsanaa Qur’aanka (xufaadatul Qur’aan) oo uu hoggaaminaayay Cashtaar. Mucaawiya wuxuu soo abaabulay ciidan dhammaa 120,000 oo nin. Waxay labdii ciidan ku kulmeen daamanka wabiga Furaad meesha la yiraahdo Raqa oo hadda ka tirsan Suuriya bishii Toddobaad 26-28kii, 656 CD. Goobtii Sifiin bay dhacdadaasi taariikhda ku gashay.  Markii is-dilku socday muddo 3 maalmooda, waxaa dhinicii Mucaawiya ka dhintay 45,000 oo nin, dhinicii Calina waxaa ka dhintay ilaa 25,000 oo nin.

Markii arrinku halkaas uu maraayo, baa waxaa la yiri, waxaa kor u qayliyay nin la oran jiray al-Ash ath ibn Qays kana mid ahaa taageerayaashii Cali, Reer Kuufana (Ciraaq) ahaa. Wuxuu kor u yiri ibnu Qays: "Dadyahow muslimka! Waxaad aragteen wixii maalmahaan dhacay, halkaas oo ay ku tirtirmeen dadyow Carabihi. Waxaan da’ ahaan gaaray intii Eebbe ii gartay, waligayna ma arag maalintaan oo kale. Kan joogaa ha gaarsiiyo kan maqan! Haddii aan berri dirirno, waxay noqon doontaa tirtiristii Carabta iyo wixii la dhawri jiray oo luma. Warkaan u ma oran cabsi aan dhimasho ka cabsanaayo ee waxaan ahay nin gaboobay oo u baqaaya dumarka iyo carruurta haddaan berri tirtirnno. Ilaahow, waxaan eegay dadkayga iyo dadka diintayda qofna ma awoodsiin. Guul la ma gaari karo, in Ilaahay ku holansiiyo mooyee. Isagaan cuskanayaa oo isaagaan u noqonayaa. Ra’yigu qalad iyo sax labadaba waa noqon karaa. Marka Eebbe go’aansado arrin, wuu fuliyaa addoomihiisu ha jeclaadeen ama yeysan jeclaane. Sidaasaan iri, waxaana idinka iyo anigaba Eebbe uga baryayaa cafis”.

Sida la wariyey wuxuu ibnu Qays beerqaaday xooggii la safnaa Mucaawiye, waxayna ku yiraahdeen hadalkaasi waa runoo dumarkeenna iyo carruurteenna waxaa u hari Biisandiiniyiin iyo Faaris. Markaas kadib Mucaawiye wuxuu go’aanshay in warmaha afafkooda kitaabbada Qur’aanka lagu duubo oo kor loo taago, taas oo macnaheedu ahaa, aan kitaabka ku kala baxno, waana la yeeloo waxaa la qabtay labo guddi’ oo dhexdhexaadina, kuwaas oo ay kala hoggaaminaayeen Camar ibnu Caas oo ka socday dhinicii Mucaawiye iyo Abu Muuse al-Ashcari. Sida la sheegay wuxuu Cali doonaayey in uu u magacaabo guddigiisa Maalik Cashtaar ama Cabdullaahi bin Cabbaas, laakiin waxaa ka horyimid Qurraa (Qur’aan Akhriyeyaal) oo ku dooday in labadaas nin ay kamid ahaayeen huriyaashii colaadda, sidaas darteedna aysan ku habboonayn dhexdhexaadinta, waana la yeeloo guddigii dhankii Cali waxaa hoggaanshay Abu Muuse al-Shacari.

Waxaa lagu ballamay in go’aankii dhexdhexaadinta looga dhawaaqo kulan lagu qaban doono Dawmatul al-Jandal oo u dhaxeysay Siiriya iyo Kuufa. Intaan la gaarin maalintii go’aanka lagu dhawaaqi lahaa baa Camar ibnu Caas ka dhaadhiciyay Muuse al-Ashcari in labada hoggaamiye laga xayuubiyo khaliifnimada, muslimiintuna doortaan khaliif cusub, arrintaas Muuse wuu oggolaaday. Markii lagu dhawaaqay go’aankii Cali waa diiday. Sida la sheegay sababta Cali u diiday go’aanka waxay ahayd, iyadoo loo arkay in kooxo isaga waabkiisa ka tirsanaa waa Qurraa-dee ay dhaliilsanaayeen khaliif Cali ibnu Abu Daalib (CS), waxayna rumaysnaayeen haddii la nabdo ay dhici karto in loo maxkamadeeyo dilkii Cusmaan bin Cafaan iyo inusan Cali daryeelayn danahooda, sidaas darteedna ay iyagu ku dhiirriyeen magacaabistii Abu Muuse al-Ashcari oo ay u la jeedeen dhagar.

Dagaalkii Sifiin wixii ka dambeeyay, waxay Qurraa-dii samaysteen xisbi u gooniya oo ay u la baxeen Khawaarij ama Goostayaal. Khawaarijtu waxay markii dambe noqdeen urur fogaaday oo ka horyimid hoggaan kasta, wuxuuna Haaruun Rashiid ku dhintay la-dagaallankoodii.

Sannadkii 659 CD wuxuu Cali dagaal ku qaaday Khawaarijtii wuuna jabiyay, hase yeeshee, seddex sano kadib isagoo Cali ku tukanaaya masaajidka Weyn ee Kuufa ayaa waxaa dilay Cabdiraxmaan ibnu Muljam oo Khawaarijta ka tirsanaa, wuxuuna adeegsaday seef sumaysnayd.

Mucaawiye wuxuu is ku fidiyay goobo uusan hore uga talin jiray sida Masar, Yaman iyo meelo kale.