Gedaha Cusub ee Geeska Afrika

8-dii Bishaan 2-aad ee sannadkaan 2017 waxaa ka dhacay Soomaaliya, waxaan la filayn. Soomaaliya, waxaa doorashadii m/weynaha isu soo taagay in ka badan 20 musharrax oo intooda badan ku talagaleen adeegsiga lacago farabadan oo ay ku laaluushaan xildhibaannadii labada aqal ee m/weynaha

dooranaayay.

Tusaale ahaan, m/weynihii dalka Md. Xasan Sh. Max’uud wuxuu mar hore bilaabay olole uu ku soo saarayo xildhibaanno isaga taageera oo ku soo biira 2-da aqal, waxaana si weyn loo la socday doorashooyinkii musuqmaasuqa qaawan ahaa ee ka dhacay D/goboleedyada Galmudug iyo Hirshabeelle. Wuxuu ka loo u hawlgalay inuu taageero ka helo dawladda Itoobiya oo si daran u faanbinaysay arrimaha Soomaaliya, waxaana la leeyahay wuxuu xaalku ka gaaray inuu siiyo $3,000, 000 sirdoonka Itoobiya si ay u garab-istaagaan doorashadiisa. Waxaa ka loo la hawlgalay madaxdii dawlad goboleedyada oo ku dhiirraday inay si muuqata u la saftaan m/weynihii guuldarraystay.

Labaataneeyadii musharrax, waxaa kamid ahaa nin aan ku talagalin laaluush uu bixiyo iyo shisheeye uu adeegsado, balse ku talagalay taageerada dadweynaha Soomaaliyeed oo xubnihii xildhibaannada oo meesha fadhiyay matalayeen iyo fikradihiisa waddaniga oo kaliya. Ninkaasi waa Max’d Cabdullaahi Max’d (Farmaajo). Loollankii codadkii xubnihii barlamaanka waxay guushii ku raacday, haldoorkii isku kalsoonaa. Waxaa ku xigay damaashaad wada saabtay dagallada Soomaalida oo idil.

Waxaa lagu masayn karaa arrintaas; adoo ku guuraynaayay gudcur oo la ildarnaa mugdi aan wax la arkayn iyo dhul qodax iyo qaniin badan oo si kadisa kaah lama-filaanihi dhulkii kuu wada iftiinshay.

Dhanka kale, bogaadintii iyo raynrayntii uu la sarakacay shacabka Soomaaliyeed meeluu joogaba waxay muujinaysaa ifafaalo wanaagsan iyo hididdiilo uu muuqatay dadkaan silica saxariirta ka dhargay. Waxaa ka loo muuqda in dadweynaha Soomaaliyeed go'aansaday inuu ka guuro hab-dhaqankii siyaasadeed ee qolada ku salaysnaa ee lagu habsaamiyay. Waxaa muuqata in dadweynuhu fahmay shirqoollada loo maleegayo iyo cadawga dalkooda ka dhex adeeganaya. Waxaa muuqatay in shacabku rabo hoggaan mideeya, maamul hufan iyo waxqabad dhaba. Wuxuu shacabku gartay inuusan waxtar u lahayn madax reer hebela oo abtirsiinyo lagu doorto.   

Si kastaba ha ahaatee, waxaa siyaasadaha Soomaaliya ee maanta aan ku masaynaynnaa doon ku gooshaysa badweyn kacsan oo hirarku is dharbaaxayaan. Si kasta oo ay maraabayso ama lulumayso, doonidaasi waa inay majaraheeda ku sugnaato si ay gaarto halkay higsanaysay. Waxaa u suurtogalin kara sidaas naakhuude maahira oo u geyllama siduu nabdoonaan ugu maaxin lahaa doonta oo uu u gaarsiin lahaa hiraalkeedii iyo badmaax hawlkara, daacada oo wada bad-dhaariya.

QARAN IYO QARANNIMO

Qaran (nation): waa dadweyne wadaaga taariikh, dhaqan, iyo af mida oo deggan dhul ama dal. Marka la yiraahdo Qaranka Soomaaliyeed, maahan macnuhu taliska dalka ama dawladda ee macnuhu waa shacabka Soomaaliyeed dhammaantiis, ha ku noolaado Jumhuuriyadda ama ha ku noolaado qeybaha kale ee dalalka kalee. Waxaa mudan in la xuso, Qaranka Soomaaliyeed waa Dadweynaha Soomaaliyeede, wax kasta oo astaan gaara u ah qaran wuu leeyahay, seerayaalna ma ka la laha degaanadiisu, waxaase lagu ka la qoqobay xeyndaabyo siyaasadeed oo lagu sandulleeyay, kuwaas oo noqday saldhigga dhibabka faraha badan ee haysta ummadda.  Marka la leeyahay, hanti-qaran waxaa loo la jeedaa, wax kasta oo abuurriina oo deegaannada Soomaalida laga helo sida, dhirta, biyaha, ciidda, hawada, iwm iyo wax kasta oo samaysa oo laga dhex yagleelay dhulalka Soomaalida sida, dhaqaalaha guud (mood iyo nool), jidadka, kaabadaha, dekedaha, garoommada, iyo dhisme kasta oo danguud lagu fuliyo (dugsi, isbitaal, bukaansocod, iwm).

Waxaa ka loo hanti-qarana wax kasta oo lagu soo hibeeyo magaca ummadda Soomaaliyeed sida, deeqaha iyo hadiyadaha madaxda Soomaaliyeed la siiyo. Qofka madaxda waxa la siiyo loo ma siin hebel baad tahaye, waxaa loo siiyay madax Soomaaliyeed baad tahay.

Qaran-dumis waa qofka waxyeello u geysta dhidibbada uu qaranku ku taagan yahay iyo qeybaha uu ka koobmo. Waxaa aad u badan qarandumisayada Soomaaliya, waxayna kuwa maanta joogaa si aan gabbasho lahayn u caddeysteen, waxay yihiin. Sidaan ku barannay taariikhda fog iyo tan dhawba, waxaa halbeeg u ah qaran-dumiska Soomaaliyeed oo lagu garan og yahay, garabsiga cadawga kowaad ee qaranka, waa Xabashida (Abyssinia) e. Bal eega kuwa qoslaaya oo ku faraxsan garabsiga nacabka Soomaaliyeed oo dullinimadu dushooda ahaatay!

Qarannimo (nationalism): siyaalo ka la duwan baa lagu macnayn karaa. Waxaa la oran karaa waa jeclaanta in xubnaha qarankaagu midoobaan si aysan u noqon kuwo taagdaran. In hiddaha, dhaqanka iyo afka qarankaaga ay noqdaan kuwo dhawrsan oo ka badbaada baaba’ ama doorin. Waxaa la oran karaa waa u-hawlgalka in qarankaagu is maamulo oo uu madaxbannaanaado. Waa ka-ilaalinta qarankaaga cadawgiisa dibadaha uga soo duulaya iyo kan gudaha dalka ka hawgala oo waxyeellaynta qaranka ka shaqaynaaya.  

Qaran-yahan (nationalist): waa qofka u hawlgala kobcinta ama horumarinta qaranka oo danta guud ka horumariya tiisa gaarka. Waa qofka dadaalkiisu gaaro in uu u hibeeyo naftiisa oo qudhaba u gooyo waxtarka qarankiisa. Waa qofka daryeela qeybaha ka la duwan ee qaranka isagoon ka la soocin ama ka la jeclaysan.   

In qof ama urur ku shaqeeyo qorshaha waxdhimaalka badan ee cadawga qarankiisa sida, kushaqeynta siyaasadaha dhagartu ku duugan tahay ee uu cadawgu maleegaayo ama in hubkiisa la soo qaato oo lagu soo duulo qaranka, ma qaran-dumisnimo ama khiyaano-qaran oo ka weyn baa Jiri karta?