Mahadhoo-yinkii Falsafadeed ee Sokraad (Socrates)

Erayga Falsafad (philosophy) waa kasmada saldhigga u ah aqoonta abuurka, dhabta, iyo jiritaanka. Waxay ka bilaabataa is weyddiinta su’aalo ku saabsan sida aadanuhu u arko abuurka (nature) iyo sidoo kale guud ahaan uunka (universe). 

Af ahaan eraygu wuxuu ka koobmaa labo eray oo Giriiga; philo-macnuhu yahay “jacayl” iyo-sophos-oo macnuhu yahay “garaad”.

Waxaa ku caan baxay kasmada falsafadda ama Garaad-jacaylka waxyaqaannadii Giriigga ee hore, waxaana halkaan ku soo ban dhigayaa tuducyo-muceed falsafadeed oo aan ka soo gol dooxay falsafad-yahankii Sokraad:

·   Noloshaan laga baaraa dagin u ma qalanto in la noolaado.

·Marka dooddu dhammaato caydu, waa aaladda guul-darraystaha.

·       Waa inaan si guud u ducaysannaa, waayo Eebbe isagaa naga og waxa noo wanaagsan.

·       Aalaa nacaybka ugu halista badan waxaa keena damaca aadka.

·       Dawga loo maro sumcadda wanaagsan; waa in lagaa arkaa waxa aad jeceshahay inay kaa muuqdaan.

·       Waxaa laga yaabaa, in geeridu tahay nimcada ugu weyn ee aadanoo dhan.

·       Si kastaba ha ahaatee, guurso. Haddaad hesho marwo fiican, waxaad ahaan doontaa mid faraxsan, haddaad hesho mid liidatana, waxaad noqon doontaa falsafad-yahan.

·       Aqoonta dhabta ahi, waa ogaansha-haaga ah, inaadan waxba aqooon.

·       Is ka daa kaas adduunka ha dhaqaajiyee marka isagu is dhaqaajiyo

·       Hab anshiyeedka ku salaysan roonayaasha (values) laab-lakaca, waa uun dhalanteed, waa aragti nacas oo ka maran run iyo maangalnimo.

·       Kan ugu hodansan waa kan ku raalli noqda waxa yar, waayo qanaacadu waa hanti abuurriina.

·       Naftaada ku hor mari qoraalladda rag kale sameeyeen, si ay kuugu fududaato wax-ka-korarsiga hawlihii kuwo kale xoog uga soo shaqeeyeen.

·        Hagaag, waxaa hubaal ah inaan ninkaan ka garasho roonahay. Waxay u badan tahay labadayada midna, inuusan lahayn aqoon uu ku tookhi karo; hase yeeshee, isagu wuxuu u qabaa inuu yaqaan wax uusan aqoon, halka anigu aan ka warqabo jahligayga. Si kastaba ha ahaatee, waxaad mooddaa inaan uga garaad sarreeyo sida uu ku sugan yahay ee kooban, mana filaayo inaan aqaan wax aanan aqoon.

·       Garaadku (xikmad) wuxuu ka bilawdaa qeexitaanka erayga.

·       Badanaa waxyaalah uu qofku la’aantood wax qaban karo.

·       Qofna anigu wax ma bari karo, kaliya waana ka fakarsiin karaa.

·       Kuwa caytamaa wax ii ma dhimaan, waayo wax-ba igu ma dhuftaan.

·       Waxaan ka baqayay markaan indhahayga oo ay weheliyaan dareema-yaashayda kale ku eego walxaha anoo isku dayaya inaan fahmo iyaga ay taasi ii hor seeddo inaan ruuxana ka indho beelo.

·       Qofkaan raalli ku ahayn waxa uu haysto, raalli ku ma noqon doono waxa uu raadinaayo.

·       Haddii qof is ku la weyn yahay hantida uu haysto, waa inaan lagu ammaanin ilaa laga hubsanaayo sida uu hantidaas ugu dhaqmaayo.

·       Haddii tixraac (reference) jiro waxaa jira cabsi, laakiin meelna ka ma jiro tixraac haddii aysan cabsi jirin, sababtoo ah cabsidu waxay leedahay fidsanaan ka roon tan tixraaca.

·       Kuwa shaqo-la’aanta kaliya maaha inay shaqada ka fadhiyaan, ee waxay ka loo yihiin kuwo gabay hawshii la qaban lahaa.

·       Baryadeenna Eebbe waa inay noqotaa mid guud, waayo Eebbe isagaa naga og waxa noo roon.

·       Waxa kaliya ee aan rajaynayaa waa in dadka caadiga leeyahay awood aan koobnayn oo uu wax ku dhimi karo, waayo markaas bay dhici kartaa inuu yeesho awood aan koobnayn oo uu wax wanaagsan ku sameeyo.

·       Alla badanaa wax badan oo aan la’aantood wax qaban karo.

·       Dhab ahaan waxaan ahaa runlow taas oo heerkeedu gaari waayo inaan noqon waayo siyaasi iska nool.

·       Waxaad mooddaa inuusan dadka caadiga garwaaqsan in kuwa sida qumman oo tooska oo iyaga goonida u ah naftooda ugu dhaqa falfasadda ay yihiin kuwo isu diyaarinaaya xaraarugga iyo geerida.

·       Arag hal qar-biyood oo ku foorara, hal buur, hal wabi, hal bad oo arag dhammaan.

·       Marka damacu caqliga diido, oo uu xoogo garsoorkii keeni lahaa qummanaanta, waxay arrintu u janjeersatay dhanka dhadhansiga macaanka taas oo laga yaabo inay quruxdu ku hanboorisay, mar labaddna iyadoo uu rabitaanka gaarka saamayn xooggan ku leeyahay waxaa si xooggan loogu dhaqaajiyaa dhanka quruxda qaabab jireedka, dhaqaaqaan xooggan bay magac ku la baxday, waxaana loogu yeeraa jaceyl.

·       Eebbow adaan kuu tukanayaa si uu gudahaygu qurux u yeesho.

·       Waxaa na loo yeelay labo dhagood, labo indhood, laakiin waxaa na loo yeelay hal carrab, si markaas dhageysigeenna iyo fiirinteennu uga bataan hadalkeenna.

·       Dhab ahaan waxaan ku qanacnay haddii aan doonaynno inaan haleelno aqoon saafiya oo walax kasta ku saabsan, waa inaan ka xorownnaa jirka oo ruuxda kaligeed ka fakartaa walxaha. Waxaad mooddaa, si ay dooduhu garsoor fiican u helaan in garaadka aan wax ku go’aaminaynno ee sida runta quluubteenna uga soo go’aa uu kaliya suurtogal yahay inaan haleelno marka aan dhimanno ee aysan suurtogal ahayn intaan nool nahay.

·       Ma jiro wax caddaaladda mudnaan ka leh.

·       Ma ahi nin u dhashay Athenis ama Greek, waxaanse ahay nin u dhashay adduunka.

·       Ninna ha ku sheegin mid murugeysan kahor intuu ka guursanaayo.

·       Faraxsanaantu waa ladnaan aan laga qoomamayn.

·       Dagaallada, kacaammada iyo goobaha dagaal, kaliya waxaa sababa damac. Dagaal oo dhan waxaa loo qaadaa si xoolo loo helo; sababta aan xoolaha u rabanna waa baahida jirkeenna; illeen jirkeennaan addoomo u nahaye.

·       Ma jiro qof meherad uusan baran ka ganacsada, xitaa hadduu yahay kan ugu dhabcaalsan dadka; sidaas oo ay tahay qof walba wuxuu isu qabaa inuu xirfad u leeyahay meheradda, meheradaha oo dhan ugu adag taasoo ah mid xukuumadeed/dawladeed.

·       Waxa kaliya ee wanaagsan waa aqoonta, waxa kaliya ee xunna waa aqoon-la’aanta (jahliga).

·       Waddada ugu dhow ee aad ku gaari karto meel sare, waa adiga ku dadaala halka aad ku hamminaysay inaad gaarto.

·       Ha ku degdegin saaxiibnimada, hase yeeshee, haddaad dhex gasho sii adkee oo ku sugnow.

·       Dadka aan tayada lahayn waxay jecel yihiin kaliya inay cunaan oo cabbaan; halka dadka tayada leh ay kaliya u cunaan oo cabbaan si ay noolaadaan.

·       Haddiiba lala simo ninka, haweenaydu iyadaa isaga ka sare marta.

·       Caannimadu waa carafta hawlaha halyeyga.

·       Masayrrowgu wuxuu ku caatoobaa, buurnaanta dariskiisa.

·       Sideedaba lacagta lagu helaa aqoontu, waxay ka xun tahay aqoon-la’aanta.

·       Yaan ugu yeernaa aqoon-yahanno? Marka kowaad, waa kuwa arrimaha maalinlaha si wanaagsan u maareeya. Marka xiga waa kuwa ku sharfan oo ku san ladhaqanka dadka oo dhan, iyagoo feejignaan ka muujiya wixii dadka kale dhibaaya oo haddana si aadannimo ku dheehan tahay, maangala oo laga raalli noqon karo u la dhaqma jaalla-yaashooda…waana kuwa mar walba xakameeya wixii naftoodu jeceshahay oo uusan ka adkaan dhib loo soo gudboonaaday…waa kuwa aysan guushoodu fasahaadin, oo aan ka tagin dhab ahaan dadka ay yihiin oo hal-adaygga lahoo si miyir iyo garasho leh ugu adakaysta mawqifkooda, kuwaasi waa dadka caqliga leh.