Maxammad ibnu Cabdalwahaab-kii Najad (Geeskii Sheyddaanka محمد بن عبد الوهاب‎

Maxammad ibnu Cabdalwahaab-kii Najad (Geeskii Sheyddaanka

محمد بن عبد الوهاب‎

Maxamad ibnu Cabdalwahaab waa wadaadka loo tiriyay inuu yagleelay Dariiqada al-Wahaabiya ee uu ka dab qaato Ururka Dilaaga ee al-Shabaab. 

Wuxuu ninkaasi ku dhashay Cuyeynaالعيينة‎ oo ku taal Najad oo manta kamida Dalka Sacuudi Carabiya sannadkii 1703-dii. Wuxuu ka dhashay qoys xubno ka tirsanaa ay ahaayeen garsoorro, waayihiisiina aabbihiis iyo walaalkiis ka weynaaba waxay ahaayeen garsoorro, kuwaas oo aad uga hor yimid fikradihiisii diiniga ahaa ee uu markii dambe la yimid. Waxaa loo tababaray fahamka Shareecada (فقه‎) Mad-habadda Xanbaliya. Wuxuu isku hawlay inuu wax ka barto wadaadkii la oran Jiray ibnu Taymiyaha, laakiin ma gaarin heerkii aqoomeed ee wadaadkaas Mad-habadda Xanbaliyada raacsanaa.

 Waayo hadduu baranaayay arrimaha Fiqiga, wuxuu ka la soo baxay dhawr qodob oo uu saldhig uga dhigay ololihiisii dhiigga badan ku daatay; in tixgelinta badan ee awliyada la siiyaa iyo suufiyadduba ay yihiin diin-ka-bax ama gaalow. Markii hore dad baa ka raacay Cuyeyna waxaana  kamid ahaa xaakim-kii; Cusmaan ibnu Mucammar. Wuxuu isku dayay inuu ibnu Mucammar ku qanciyo inuu ka caawin doono siduu xukunkiisa uga fidin lahaa Najad oo dhan, isagana loo oggolaado inuu fikraddiisa diiniga fidiyo. Wuxuu ku bilaabay in la baabi’iyo qabrigii asxaabigii Sayd ibnul Khaddaab ee meeshaas ku yiil laguna weynayn jiray, in la jaro geedo aad loo xurmayn jiray iyo in dhagax lagu dilo haweeneey qiratay inay sinaysatay.

 Arrimahaas waxaa dareensaday Suleymaan ibnu Max’d Qureyri oo ka dhashay Qoladii Banii Khaalid, kana talin jirin al-Axsaa iyo Qadiif, wuxuuna ugu gooddiyay ibnu Mucammar inuu cunaqabatayn dhanka dhaqaalaha ku soo rogi doono, hadduusan dilin ama cayrin Max’d ibnu Cabdalwahaab.

Ibnu Cabdalwahaab in kooban oo uu ka xaadsaday qoraalladii ibnu Taymiyah buu ku dhagay oo dhan walba u la cararay, meel walbana waa laga diiday, ilaa uu markii dambe yimid magaalo yar oo la oran jiray Darciyah (الدرعية), halkaas oo uu markaas ka talin jiray Maxammad bin Sacuud (Absaxankii Qoyska Reer Boqorka Sacuudiga). Waxaa la sheegay in xaaskii M bin Sacuud ay ka heshay wacdigii ibnu Cabdal-Wahaab, kadibna ay iyadu ka shaqeysay is-fahamkii wadaadka iyo xaakinka, waxayna labada nin galeen heshiis sannadkii 1744-tii. Sababta uu Max’d bin Sacuud u la heshiiyay ibnu Cabdalwahaab, iyadoo dhammaan culumadii iyo wax-yaqaannadii waagaas ay diideen ra’yi-diineedkiisii, waxaa lagu sheegaa, in M bin Sacuud uu asal ahaan Yuhuudda is qarisa ka soo jeeday, jeclaystayna qalloocinta diinta islaamka ee Max’d ibnu Cabdalwahaab waday iyo kan horoo lahaa han siyaasadeed. Waxaa heshiiskaas sii xoojiyay is-guursigii gabadh uu dhalay M ibnu Cabdalwahaab iyo inankii Max’d bin Sacuud ee la oran jiray Cabdi-Casiis bin Max’d. Hab-dhaqanka ah, in qoyska laga soo galo xagga dumarka wuxuu noqday mid lagu barto dhaq-dhaqaaqyadii ka shidaal qaatay Wahabiyada sida; al-Shabaab.

Sida lagu qoray Buugga History of Saudi Arabia ee uu qoray Madaawi al-Rashiid, wuxuu Maxammad ibnu Cabdalwahaab uu ku la wacatay bin Sacuud oo si toosa ugu yir; ii dhaaro inaad jihaad aad diinta ku faafinayso geli doonto oo la geli doonto gaalada (wuxuu u jeeday dadyowgii reer Najad ee muslimka ahaa ee uu isagu gaaleeyay), adiguna markaas waxaad u noqon doontaa bulshada muslimka imaam ama hoggaamiye, aniguna waxaan noqon doonaa hoggaanka arrimaha diinta. Heshiiskaas ama wacatankaasi wuxuu Max’d bin Sacuud u sharciyey inuu ku duulo oo xoog ku qabsado dadkii muslimka ahaa ee agaggaarka ku noolaa, sunni ha ahaado ama shiico ha ahaadee, Max’d ibnu Cabdalwahaab-na waxaa ugu suurtoobay, wixii ugu suurtoobi waayay wacdiga.

 Labadaas nin waxay gundhigeen heshiis sababay in, cunug kasta oo u dhasha reer bin Sacuud uu dhalanaayo asagoo reer boqora, cunug kasta oo ku abtirsada reer Max’d ibnu Cabdalwahaab-na uu dhalanaayo isagooo shiikha (Aala-shiikh). Wuxuu ka loo heshiiskaasi gundhigay in fal kasta oo reer Aala-Sacuud ku kacaan aysan waxba ka oran reer Aala-shiikh, waxaana la wada arkay falalka aadka u xunxun oo qaarkood diin-la’aanta huwan yihiin oo ay ku kacaan xubnaha reer boqor ee Sacuudigu oo reer Aala-shiikna daawanayaan.

Culimadii islaamka ee waayihii ibnu Cabdalwahaab noolayd aad bay uga hor yimaadeen fikradihiisii. Wadaad weyn oo la oran jiray ibnu Max’d wuxuu ku tilmaamay ina Cabdalwahaab, Musayllayma beenlow (الكذّاب‎ مسلمة بن حبيب‎) kaas oo ka soo ifbaxay is la Najad waayihii Nebiga (CSWS).  Wadaad weyn oo Xanbali ahaa oo la oran ibnu Feyruus wuxuu ku tilmaamay Max’d ibnu Cabdalwahaab iyo xertiisii Khawaarijtii Najad. 

Kooxahaas dhibabka badan u keenay ummaddii islaamka ahayd oo mar isku magacaabi jiray Walaalihii Kuwii Eebbe Raacay (اخواان من اطاغ الله) iyo Qoyskii Reer Sacuud oo burcadda ahaa waxaa gacan siiyay Gumeystihii Ingiriiska oo horraantii qarnigii 20-aad dano badan ka yeeshay geygiga Bariga Dhexe iyo hantidii lixaad lahayd ee ay shidaalka ka heleen. Awoodahaas is bahaystay waxay keeneen xasuuq, dhac iyo jawrfal lixaad leh oo loo geystay ummadda islaamka. Dhibabkaas tirada badan oo lagu geystay magaca diinta islaamka iyo sheegada hoggaaminta ummadda, waxay keeneen in manta Dalka Sacuudi Carabiya 5% dadweynuhu diin-la’aan noqdaan (atheist ملحد).

Dhibkii Soomaaliya uu u geystay is-bahaysigaas ba'an aad buu weyn yahay. Ummaddii Soomaaliyeed ee 14-ka qarni muslimka sunniga ahayd ee aadka u jeclayd diinteeda, waxaa mar qura laga dhigay mid aan caqiida lahayn, waxaa laga dhigay hiddaheedii ay ku faani jirtay mid ka soo hor jeeda hab-dhaqanka hagaagsan ee islaamka. Wadaaddii muuqooda lagu farxi jiray ee laga filan jiray kheyrka, waxaa loo rogay kuwo laga baqo oo laga cararo. Gawrac, dhagax-ku-dilid iyo ku-xad-gudubka sharafta dumarka buu la yimid wadaad-u-yaalkii sida waalida u soo xanbaartay fikradihii Geeska Sheyddaanka (قرن الشىظان). Kuwaas oo qaayibay hab-dhaqankaas gurracan waxay maantadaan ka falgelayaan degaannada ummadda Soomaaliyeed iyagoo dilaaya, dhacaaya, baadaaya oo sharafta dumarka ku xad-gudbaaya. 

Waji kalana waa leeyihiin, oo waxay bulshadii ka dhex abuureen is-maandhaaf xooggan oo xagga diinta. Waxay samaysteen masaajiddo u gaara oo ay ugu talagaleen iyaga iyo intii la fikira, waxayna ka samaysteen meel walba oo bulsho Soomaaliyeed ku sugan tahay. Kuwaan dambe, waxay dooriyeen qeybo badan oo hiddihii soojireenka ahaa ah, sida hu'ga iyo magacyada. Adigoo Af-Carabiga si fiican u yaqaan, baa waxaa mararka qaar kugu adkaanaya inaad ku dhawaaqdo magacyada ay u soo amaahdeen carruurta Soomaaliyeed. Waxay meel walba ka oogeen olole Dadka Soomaaliyeed lagu carabaynaayo, sidii iyadoo islaanimada iyo carabnimadu is ku xiran yihiin.

 Waxay la yimaadeen hab ay qoysaska Soomaaliyeed ku maamulayaan oo ay maalin nololeed-kooda iyo hantidoodaba u la wareegayaan. Waxaa dhaqammadooda silloon kamida inay reerka ka soo galaan xagga dumarka iyagoo furanaaya, haddii seygu iyaga ka maagana ku diraaya xaaskiisa, dhaqankaas oo ah kii Max'd ibnu Cabdalwahaab uu ka bilaabay Darciya Qarningii 18-aad.

Aad bay u fududdahay in la fahmo ujeeddooyinka ay ka lahaayeen xoogaggii abuuray al-Shabaab iwm. Waxay uga gol lahaayeen in diinta islaamka ee xaniifka iyo dadweynaha muslimka la is nacsiiyo si markaas midnimadu u wiiqanto oo awoodda ummaddu u taagdarrayso, kadibna sidii la doono looga danaysto. Waxaa arrintaas dambe, tusaale u ah, sida maanta dhinicii doonaa u soo faragelinaayo dhulalka Soomaaliyeed iyadoo marmarsiinyuhu yahay, waxaa lala dagaallamayaa argagixiso.